13. yüzyıldan İslam, yedi yüz yıl boyunca Arap, Malay, Hint, İranlı, Endonezyalı ve Çinli birçok Müslümanın vasıtasıyla bölgeyi etkilemiştir. Ülkedeki resmî din Budizm’in bir kolu olan Theredva Budizmi’dir. 2018’de Tayland Ulusal İstatistik Makamı tarafından yapılan araştırmaya göre Tayland’daki nüfusun %93,5’i Budisttir. Müslümanların oranı %5,4, Hıristiyanların oranı %1,1 ve Hindular, Sihler, diğer dinler ve dinsizlerin oranı %0,1’den daha az düzeydedir (Avcı, 2011). Tayland’da ikinci din olma özelliğini taşıyan İslam bölgede Müslümanların ticaret yapmasıyla yayılmıştır. Son resmî kayıtlara göre Tayland’da 5.680.000 Müslüman ve 3.898 tane cami bulunmaktadır (Kana Kammakan İslam Hang Pratet Thai, 2017, s. 10). Bu camiler Tayland bölgesinde güney, merkez, kuzey veya kuzeydoğu olmak üzere sınıflandırılmaktadır. Tayland’ın dört bölgesinde de Müslümanların tarihsel arka planı, sanat ve kültür özellikleri birbirinden farklıdır. Bu çalışmada Tayland’ın merkez bölgesinde yaşayan Müslümanların camiler özelindeki mimari anlayışları ele alınacaktır.

Kısaca Güneydoğu Asya ve Tayland’a İslam’ın nasıl ulaştığından bahsetmek gereklidir. Kaynaklara göre Müslümanlar, Hicret’ten sonra yedinci yüzyılda Güneydoğu Asya’ya girmiştir. Bu bölgede İslam’ın hızla yayılmasını sağlayan etmenlerin başında ticaret ilişkileri, karşılıklı evlenme ve yapılan tebliğ faaliyetlerinin etkinliği önemli bir rol oynamıştır (Waehama, 1967, s. 106). Çin, Hindistan ve Malezya’ya kıyısı olan Tayland’da İslam Hint, Arap ve Türk tüccarların etkisiyle hızlıca yayılmıştır (Gilquin, 2005). Tayland’da yaşayan Müslümanlar etnik grup olarak Arap-İran kökenli Müslümanlar, Malay kökenli Müslümanlar, Hint-Pakistan-Bangladeş kökenli Müslümanlar, Cava kökenli Müslümanlar, Çam (Kamboçya) kökenli Müslümanlar ve Çin kökenli Müslümanlardan oluşmaktadır (Jitmout, 1988).

Güney bölgesinden sonra ülkenin en yoğun Müslüman nüfusuna sahip olan Tayland’ın merkez bölgesinde Arap, İran, Malay ve Çam kökenli Müslümanlar yaşamaktadır. Arap kökenliler Ayutthaya dönemine dayanmakta olup Phra Nakhon Si Ayutthaya ilinde ve Bangkok’un iç kısmında yaşarken, Malay kökenliler ise erken Ratanakosin döneminde buraya esir olarak getirmiştir. Malay kökenli Müslümanlar Bangkok’taki ana kanalların kenarında ve Bangkok’un çevresindeki şehirlerde yerleşmişlerdir. Çam kökenli Müslümanlar İngiltere, Hollanda ve Fransa gibi devletlere bağımlı kılınan Hint tüccarlardır. 19. yüzyılında Siyam’a gelmişlerdir ve Bangkok’un ticaret merkezlerinde yaşamlarını sürdürmektedir. 

Masyid Tonson’un mevcut hâli 

Gudi Charoenphat

Günümüzde Tayland’ın merkez bölgesinde Phra Nakhon Si Ayutthaya, Nonthaburi, Pathum Thani, merkez bölgesinin doğu kısmı ve Phetchaburi şehirlerinde yaşayan Müslüman cemaatlerden oluşmaktadır. Tayland’ın merkez bölgesinde yer alan 26 ilde toplam 515 cami vardır. Her şehirde cami bulunmaktadır. Ülkenin başkenti, siyasi ve ekonomik merkezi olan 

Bangkok, 183 tane cami ile bölgenin en fazla cami sayısına sahip olan ilidir (Kana Kammakan İslam Hang Pratet Thai, 2017, s.10).Bangkok’ta bulunan camiler şehrin getirmiş olduğu yerel faktörlerin etkisinden dolayı özgün mimari yapıya ve süslemelere sahiptir. Bangkok’un en eski camisi olan Masyid Tonson, eskiden Ayutthaya Krallığı’nın ileri karakolu ve uluslararası ticaret merkezi olan bugünkü Thonburi ilçesinde yer almaktadır. Bangkok Yai kanalının kenarında yer alan Gudi Bangkok Yai da kısa adıyla Gudi Yai olarak anılan cami daha sonra caminin yanlarına selvi ağaçları dikildiği için Selvili Cami anlamına gelen Masyid Tonson adı ile tanınmıştır (Chuenpakdee, 2001, s.168). Masyid Tonson’un ilk yapısı Tay geleneğinde basit bir ahşap yapıya ve Budist rahiplerin konakladığı guti denilen yapılara benzemekteydi. 2009 yılından beri Masyid Tonson’ın son görünümü korunmakta ve sadece yapılan çeşitli müdahaleler ve eklenen süslemeler yeni bir görünüm kazanmıştır ve bu yeni görünüme Mısır başta olmak üzere diğer İslam ülkelerine ait İslam estetiği ilham vermiştir (1) . Caminin hanımlar mahfili oldukça sade olmakla beraber kıble duvarında bir güzel kitabeli ahşap levha bulunmakta ve tavanı geometrik desenlerle dekore edilmiştir.

Bölgede yer alan ikinci önemli camii olan Gudi Charoenphat, 1785-1786 yılları arasında Şeyhülislam Aka Yi tarafından inşa edilmiştir. Bangkok’ta Tay Şiiler tarafından caminin iç mekânı oldukça süslüdür. İran ve Türk çinilerin etkili olduğu camide rumi motifi, hatayi ve diğer stilize edilmiş çiçek motifler bulunmaktadır. Bu motiflerin arasında çeşitli yazılar bulunmaktadır. Ana sahını çevrelenen dört tane kare sütunun gövdesinde “Ya Kābid, Ya Bâsit, Ya Velî” gibi Allah’ın güzel isimleri görülmektedir. Bang Uthit Camii 2014’te Türkiye’nin Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA)’nın maddi desteğiyle büyük onarım yapılmıştır (Petwattana, 2017, s. 15-20) ve bu süreçte caminin iç mekânı tamamen Türk üslubuna uygun bir hale getirilmiştir. Onarım öncesinde taç kapısının oval alınlığında renkli bir kabartmalı olarak yapılan Arma-i Osmanî motifi yer alır. Sadece tuğra, kitabe ve Nişan-ı iftihar yoktur. Armanın iki yanında lacivert enine dikdörtgen formu içinde Cin Suresinin 18. ayetinden alınan kitabeleri yer alır. Arma-i Osmanî motifinin soldaki kitabede “Şüphesiz mescitler, Allah’ındır” ve sağdaki kitabede “O hâlde, Allah ile birlikte hiç kimseye kulluk etmeyin) yazılıdır. Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA) tarafından yapılan onarım sonrası yapının bazı temel yapı elemanları değiştirilmiş ve yerine klasik Osmanlı üslubunda altın yaldızlı bir süsleme yapılmıştır. Bu üç cami ile bölgeye göç eden Müslümanların Tay toplumu ile sentezi gösterilmek istenmiştir.

Masyid Bang Uthit’in çatısı ve minaresi

Masyid Guvatil İslam’ın genel görünüşü

Tayland’ın merkez bölgesinde yer alan Kuvveti’l İslam Camii Choa Phraya nehrinin kenarında bulunmaktadır. Cami kareye yakın dikdörtgen planlı ve kırma çatılı bir yığma kâgir yapısıdır. Yapının renk şeması yeşil ve beyazdır. Caminin doğusunda cümle kapısı, kuzeydoğusunda şadırvan ve kuzeyinde minare yer almaktadır. Yapının kuzeydoğusunda ve nehrin kenarında da bir sandal iskelesi görülür. 

Tayland’ın güney bölgesinde yer alan ve Patani’de Orta Doğu mimarisi ile yapılan ilk cami olarak kabul edilen Krue Se Camii bazı hasarlara uğramasının ardından 2005 yılında tekrardan ibadete açılabilmiştir. Bu uğradığı hasarlar ve özellikler savaşlar sonrası gelen tahribatların etkisinden dolayı caminin asıl görünümü hakkında net bir şey söylemek zorlaşmaktadır. Tavanı ahşap malzemeden yapılmış olan caminin içi çokgen yıldız ve çiçek motifleriyle ve havalandırma açıklıkları ise geometrik desenlerle süslenmiştir. Bir külliye olarak inşa edilmeyen caminin yakınlarında Barahom Mezarı bulunmaktadır. Bu mezarlık Patani Krallığı’nın İslam’ı kabul eden ilk kral olan Kral İnthira ve Müslüman olduktan sonra Sultan İsmail (1500-1530) olarak adlandırılan Patani sultanı ve eşine aittir.

Bangkok’ta bulunan Tayland İslam Merkezi Vakfı Camii (The Foundation of Islamic Center of Thailand: FICT), dinî faaliyet merkezi olmak, genç Müslümanlar için eğitim derneği olmak ve ihtiyacı olanlar için vakıf olmak amacıyla inşa edilmiştir. Harimi altıgen planlı olan camide modern mimari geleneğinin etkisini taşımaktadır. Yapıda çok fazla süsleme bulunmamaktadır. İslam mimarisinin yansımaları sadece sivri kemer ve Arapça hat sanatı uygulamasında görülebilir.

 Masyid Krue Se’nin genel görünüşü

Tayland İslam Merkezi Vakfı Camiinin dıştan görünüşü

Güney bölgesinde yer alan önemli camilerden biri de Nakhon Si Thammarat Merkez Camii’dir. Bu cami Nakhon Si Thammarat şehrinin merkez camisi ve Nakhon Si Thammarat İslam Konseyi’nin ofisi olmak için inşa edilmiştir. Yapının üst örtüsü düz damlı olup, düz damın orta kısmında çokgen formlu, beş tane kubbe yer almaktadır. Ana kubbe en büyük ölçekli olup uç kısmı kubbe yüzeyinden dışarı taşarak yıldız uçları oluşturmaktadır. Bu yıldız uçları sivri köşeler oluşturarak uç kısımda birleşmekte olup birleşim yerlerinde ay yıldızlı alem bulunmaktadır.

Çinli Müslümanların ilk camisi olan Hidayetü’l İslam Camii Tayland’ın kuzey bölgesinde bulunmaktadır. İslam Ho Evi Camii olarak adlandırılan bu cami cemaatin artmasıyla 1966 yılında yeniden inşa edilmiştir. Masyid Hedayatul İslam beyaz boyalı, enine dikdörtgen planlı, eğimli çatılı, iki katlı ve betonarme bir yapıdır. Yapının güney tarafında engelli rampası, doğu cephesinde ise üç yuvarlak kemer ve sütunlu bir giriş vardır. Girişin üstünde üzerine Çincede saf ve hak bir mekân anlamına gelen “qing zhen si” yazılı ahşap levha bulunmaktadır. Camiye üç basamaklı mermer merdivenle çıkılır. Harimin kapısında ahşap bir levha üzerinde Arapça, Tayca ve Çince’e caminin adı yazılmıştır.

Tayland’ın kuzeydoğusunda bilinen ilk cami olan (Munlanithi Pue Kan Sueksa Lae Pattana Muslim Esan, 2016, s.38) Masyid Yannatul Firdaws günümüzde kare planlı, düz çatılı ve fevkani bir yapıdır. Yapının beden duvarlarının alt kısımları dışarıdan yeşil çini kaplamalıdır.Müslümanlar son yıllarda Tayland’ın kuzeydoğu bölgesine gelmiş olsa da yerel insanlar uzun süredir Müslüman toplumlarla iletişim hâlindedir. Bunun nedeni ise yıllar önce buradaki çok sayıda Taylandlı Suudi Arabistan’da çalıştı.

Sonuç olarak bu yapılar da göstermektedir ki Müslümanlar, kendi inanç ve kültürünü kaybetmeden Tay toplumunun yaşam tarzına uyum sağlamıştır. Tayland’da yaşayan Müslümanlar inşa ettiği yapılarla Tay toplumu tarafından benimsenmiş ve toplumun birer üyesi olarak kabul edilmiştir.

Masyid Glang Nakhon Si Thammarat’ın genel görünüşü

Masyid Hedayatul İslam’ın doğu cephesi

 Masyid Yannatul Firdaws’ın genel görünüşü

Dipnotlar:

(1) Bu mihrap, minber ve Kisve desenlerinden örnek alınan ferforjeler, Masyid Tonson’un bir mensubu ve Mekke’den mezun olan Wirat Phumalee tarafından tasarlanmıştır. O da kutsal mekân tasvirli levhayı onarmıştır. Bkz.: Sorayut Chuenpakdee, Ed., Muslim Masyid Tonson Kab Banpachon Sam Yuk Samai (Tonson Camii’nin Müslümanları ve Üç Dönemden Ataları), Bangkok, Jirarat Kanpim, 2001, s. 151-152.

Kaynakça 

Avcı, M. (2011). Tayland. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 

Chuenpakdee, S. (2001). Muslim masyid tonson kab banpachon sam yuk samai (Tonson Camii’nin Müslümanları ve Üç Dönemden Ataları), Bangkok: Jirarat Kanpim. 

Gilquin, M. (2005). The Muslim of Thailand. Chiang Mai: Silkwormbook.

Jitmout, S. (1988). Klum chati phan: Choa Thai Muslim, (Taylandlı Müslümanların Etnik Grupları), Bangkok: Kong Tun Saga Rujira Amphorn. 

Petwattana, S. (2017). Roi Pee Masyid Bang-Uthid (Masyid Bang Uthit’in Bir Yüzyılı) 

Waehama, M.R. (1967). İslâmiyetin Güneydoğu Asya’ya yayılışı: Tayland’da İslâmiyet. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı, Sakarya. 

Munlanithi Pue Kan Sueksa Lae Pattana Muslim Esan (2016). Wan Dae Muslim Esan’59 (Kuzeydoğulu Müslüman Günü’59), Satun: Fist.