Fas Adalet ve Kalkınma Partisi (PJD), 2011-2021 yılları arasında iktidar olan İslamcı bir partidir. 1990’lardan itibaren bütün parlamento ve yerel seçimlere katılan parti, Fas siyasi tarihinde önemli bir yer edinmiştir. Dr. Abdelkerim el-Hatib tarafından 1961 yılında Halk Demokratik ve Anayasal Hareketi (Mouvement populaire démocratique et constitutionnel) adıyla kurulan parti uzun bir müddet etkisiz kaldıktan sonra 1998 yılında ismini Adalet ve Kalkınma Partisi olarak değiştirmiştir. 2011 yılında düzenlenen seçimlerde 107 sandalye kazanarak birinci olan parti Abdelilah Benkirane liderliğinde hükümeti kurmuştur. Partinin kökleri 1981 yılından İslami Gençlik Hareketinin dağılmasından sonraki sürece uzanmaktadır.    

Adalet ve Kalkınma Partisi, Fas monarşisini destekleyen, muhafazakâr ve demokratik değerleri benimseyerek Fas’ın İslami kimliğini korumaya çalışan İslamcı bir partidir. İslamcı bir hareket olarak parti, ulus devletin meşruiyetini tanımış, fikir ve eylemlerini ulus devletin siyasi çevresi içinde sınırlandırmıştır. Partinin hedef ve misyonu eğitimde reformun ve yeniliklerin sağlanması, diğer ülkelerle ekonomik iş birliklerinin kurulması, demokrasi ve insan haklarının geliştirilmesi ve daha büyük “Arap ve Müslüman Birliği” kurulmasıdır (Hamzawy, 2008). Demokratik değerleri benimsemesiyle kendisini Arap İslamcı hareketlerin çoğundan ayıran Adalet ve Kalkınma Partisi, parti disiplini ve şeffaflığını modern bir hareket olarak geliştirmiş ve parti içi reformları teşvik etmiştir. Sosyal hizmetleri, hayır faaliyetleri yürüten dernekleri gibi sosyal girişimlerle seçmenleri üzerinde güçlü bir etkisi olan parti, halk tarafından uzunca bir süre benimsenmiştir. Partinin hem radikal olmayan hem de açıkça İslami söylemi benimseyen tavrı halkın çoğunluğu tarafından benimsenmiştir. Fas toplumunun siyasi ve kültürel olarak çok kutupluluğu içindeki uzlaştırıcı siyasi söylemi partinin önemli başarılarından birisidir. (Hirchi, t.y.)

Yaklaşık on yıldır iktidarda olan Adalet ve Kalkınma Partisi 2021 yılının Eylül ayında düzenlenen seçimlerde büyük bir çöküş yaşayarak seçim sonuçlarında sekizinci sıraya gerilemiştir. Bu gerilemenin ardında parti içinde yaşanan anlaşmazlıklar ile iç ve dış politikadaki çeşitli siyasi nedenler yatmaktadır. Ancak Fas’ın siyasi ve toplumsal hafızasında önemli bir yere ve etkiye sahip olan Adalet ve Kalkınma Partisi, İslamcı bir hareket olarak hâlen daha Fas için önemini korumaktadır. Adalet ve Kalkınma Partisi, Fas İslami Hareketler arasındaki entegrasyoncu yapısıyla gündeme gelen ve birçok farklı kişileri bir araya getirerek mozaik bir yapılanma sergileyen bir oluşumdur. Her seçimde bir grup milletvekili tarafından Fas parlamentosunda temsil edilmiştir. 1981 yılında İslami Gençlik Hareketini parçalanması sonucunda kurulmuştur.

Adalet ve Kalkınma Partisi’nin kurucuları Muhammed Yetim, Abdullah Baha, Abdelilah Bankirane’dir. Parti dört kuruluş aşamasından geçtikten sonra son halini almıştır. İlk kuruluş aşamasında Müslüman Kardeşler yapılanmasında kendini gösterir, kapalı hücreler çerçevesinde apolitik bir aşama geçirmiştir. Bu dönemde Cemaati İslamiyye adıyla anılmaktadır. 1985 yılı, Abdelilah Benkiran’ın cemaatin misyonunu belirlemesi açısından önemli bir noktadır. Benkiran, bu dönemde “Misak el Cemaat” adında organizasyonun eğitim, siyaset ve Fas halkına genel bildiri adında üç alanı kapsayan yazılar yazmıştır. Bu dönemde aşırılıkçı temayüllerden vazgeçilip iktidar da dahil olmak üzere toplumun her birimiyle iletişim halinde olmaya karar verilmiştir. Organizasyon monarşiyi ve Fas devletinin toprak bütünlüğünü kabul etmiştir. İslami ekonomik kurumlar açmak, bireysel ve toplumsal daveti benimsemek 1992 yılında Adalet ve Kalkınma Partisinin resmen tanınmasına olanak sağlamıştır. İslami gençlik grubunun dağılmasıyla Dava Grubu, Ksar El Kebir İslami Topluluğu, eş Şuruk Tebeyyun gibi gruplar Adalet ve Kalkınma bünyesine katılmıştır. 1996 yılında Harake Şa’biyye Düsturiyye Dimokratiyye (MPDC) grubunun organizasyona katılımıyla birlikte hareketin ismi resmen Adalet ve Kalkınma Partisi olmuştur. Parti dini ve siyasi alanı bir arada yürütmektedir. Yapılanma açısından bir siyasi bir de dini lider bulunmaktadır. 

KAYNAKÇA

Engelcke, D. (2019). The Process of Family Law Reform in Morocco. Reforming Family Law: Social and Political Change in Jordan and Morocco (Cambridge Middle East Studies, ss. 133-155). Cambridge: Cambridge University Press. doi:10.1017/9781108634342.006

Er, N. (2019). Fas’ ta İslami Hareketler (1975-2010). Darulfunun ilahiyat, 30(2), 433-455.

https://cdn.istanbul.edu.tr/file/JTA6CLJ8T5/57C8BB003E2F490FA0AB8B878C5D86F1

Türkiye ve Fas’ta Adalet ve Kalkınma Partisi (2016, 7 Ekim).TUİÇ AKADEMİ. 

https://www.tuicakademi.org/turkiye-fasta-adalet-kalkinma-partisi/  

Pellicer, M., & Wegner, E. (2015). The justice and development party in Moroccan local politics. The Middle East Journal, 69(1), 32-50.

Taştekin, F. (2021, 11 Eylül). Fas'ta Adalet ve Kalkınma Partisi seçimi neden kaybetti?. BBC Türkçe https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-58524331

Temelat, N. (2013). Fas: Arap Baharının İstisnası mı?. Yasama Dergisi, (23), 80-100.