Ticaniyye Tarikatı 1815 yılında Ebu’l Abbas Ahmed bin Muhtar b. Salim et Ticani tarafından kurulmuştur. Soyunun Hz. Hasan’a ulaştığı rivayet edilmektedir. Kuran, hadis ve Maliki mezheplerine dair ilim tahsil ettikten sonra Şazeli, Nasıri ve Kadiri tarikatlarına katılmıştır. Hindistanlı Şeyh Ahmed bin Abdullah’ın Ticani ile tanışmasının ardından iki ay sonra vefat etmiş ve yerine Ticani’yi halife olarak bırakmıştır. Cezayir’de kurulup Afrika’da yayılma gösteren tarikat, Moritanya ve Senegal’de aktif olmakla birlikte Nijerya’da yayılmış bir cemaattir. Ahmet el Ticani kendisini Batı Sahra halifesi olarak atayarak buralarda tebliğ yapmaya başlamıştır. Kabile hayatının etkili olduğu Afrika’da kabileler halinde tarikatlara meyletme durumu söz konusu olduğu için İdaw Ali kabilesine mensup Ömer Tal’ın tarikata dahil edilmesi tarikatın hızla ve geniş alanlara yayılmasında önemli bir rol oynamıştır.
Kuzey Nijerya’da entelektüel gençler tarafından Kadiriyye akımı bağnaz grupların dini akımı olarak yaftalandığı için halk, Ticaniyye tarikatına girmeyi daha çok benimsemiştir. Özelde tarikatın Nijerya’da yayılması tarikatın liderlerinden bir olan Ömer el Fudi’nin Sokoto halifesi Muhammed bin Bello’yu ziyaret ederek onun kızlarından biri ile evlenmesi ile başlamıştır. Nijerya’nın yarı resmi olarak ifade edebileceğimiz Kadiriyye Tarikatı karşısında daha azınlıkta kalan Ticaniyye Tarikatı mensupları Kuzey Nijerya’da daha fazla mensuba sahiptir. Ticaniyye Tarikatı’nın ilk etapta Nijerya için elit bir tarikat olduğunu ifade edilebilir zira öncelikle alimler ve emirlerin ilgi duyduğu bir tarikat olmuştur. Sonraları halk arasında yayılarak popüler hale gelmiştir. Son dönemlerde Nijerya’nın nüfusu içerisinde %19’luk bir oranda Ticaniyye Tarikatı üyeleri bulunurken %9’u ise Kadiriyye mensubudur (Özköse, 2003, s. 156). Bazı kaynaklarda Ticaniyye tarikatının Nijerya’da önemli bir rol oynamasına etki eden şahsiyetin Raji Raji olduğu söylenmektedir.
Sokoto, Kano, Zaria gibi bölgelerde Ticaniyye Tarikatı kök salmıştır. Tasavvuf tarikatı olan Ticaniyye ile Kadiriyye arasında tartışma çıkmış olup Ali b. Abdullah, Rad al Jahala adlı eserinde bu tartışmaya yer vermiştir. (Özköse, 2003, s. 156). Ticaniyye tarikatının temel eserleri Jawahir al Me’ani ve Rimah Hizb al Rahim’dir. Ticaniyye tarikatı sufi bir tarikat olarak diğer tarikatlarla benzer özellik göstermektedir. Cuma vakitleri öncesinde ve günün belirli saatlerinde çekilmesi gereken zikirleri bulunmaktadır. Tarikatın en önemli organizasyonlarından biri Mevlid-i Nebi’dir. Bu gecede yerel olarak çeşitli törenler organize edilmektedir. Tarikatın günümüzdeki lideri Şeyh Dahiru Osman’dır. Ancak tarikat Isiyaka Rabiu ve Dahiru Bauch arasında iki kutba ayrılmıştır. Son gelişmelere bakıldığında Nijerya başkanı Muhammed Buhari, Muhammad Sanusi II’yi Ticaniyye lideri olarak tanımamıştır. Tarikatın devletle olan ilişkileri iyi noktada seyretmektedir. Cumhurbaşkanı Muhammed Buhari'nin, mensupların ettiği dualar sayesinde sivil savaşın sonlanması ve Nijerya’nın birleşmesi gerekçesiyle tarikata teşekkür ettiği bilinmektedir. Bunun karşılığında tarikatın halifesi ülkede güvenlik sorununa çözüm bulması hasebiyle başkana teşekkürlerini iletmiştir. Bu çerçeveden bakıldığında Ticaniyye tarikatının toplumsal huzuru sağlama noktasında önemli bir rol üstlendiği ve devletin üstlenilen bu rolden memnun kaldığı ifade edilebilmektedir. (Morsy, 1999).
KAYNAKÇA
Morsy, M. (1999). Kuzey Afrika’da Tasavvufun Rolü (K. Özköse, Çev.). Tasavvuf İlmi Akademik Araştırma Dergisi, 151-154.
Özköse, K. (2003). Batı Afrika’da Tasavvuf Akımlarının Etkisi. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 3(2), 153-168.