Afrika Boynuzu’nda İslam, tarihsel olarak barışın taşıyıcısıyken günümüzde devlet müdahaleleri, etnik-dini çatışmalar ve terör örgütleri nedeniyle kırılgan hale gelmiştir. Etiyopya, Sudan, Somali ve Eritre’de cami yıkımları, saldırılar ve dini liderlere yönelik baskılar Müslümanların özgürlüklerini sınırlayıp toplumsal barışı tehdit etmektedir.
Afrika Boynuzu’nda Habeşistan’a ilk hicretle başlayan İslam’ın hikayesi, Mekke’de baskı gören Müslümanların Aksum İmparatoru’nun himayesine sığınması Kızıldeniz’in iki yakasında erken dönem dini-siyasi temas yarattı. Ticaret ağları ve Harar gibi merkezler üzerinden ilerleyen bu temas, sultanlıklar ve tarikatlarla derinleşerek bölgeyi yüzyıllar boyunca güçlü bir İslam kültür havzasına dönüştürdü. 20. yüzyıla gelindiğinde ise kolonyal yönetimler ve bağımsızlık sonrası ulus-devletleşme süreçleri, dini kimliğin toplumsal barıştaki rolünü yeniden tanımladı. Etiyopya’nın merkeziyetçi modernleşme çabaları, Somali’de devletin çöküşü ve iç savaş, Eritre’de otoriter sekülerleşme, Sudan’da İslamcı politikaların devlet kurumlarını şekillendirmesi, İslam’ın yalnızca kültürel bir zemin değil aynı zamanda siyasal bir mücadele alanı haline gelmesine yol açtı. Bugün ise aynı bölge, dinin toplumsal barıştaki rolünün yeniden tartışıldığı bir kırılganlık alanıdır. Etiyopya’da cami yıkımları, Sudan’da camilere yönelik saldırılar, Somali’de radikal örgütlerin sivilleri hedef alması ve Eritre’de devletin dini hayatı sıkı kontrol altında tutması, Müslümanların günlük yaşamını doğrudan etkilemektedir. Bu analiz, bölgede İslam’ın toplumsal barışa katkısını ve son yıllarda Müslümanların karşılaştığı dört temel sorunu güncel örnekler üzerinden analiz etmektedir.
Devlet Kaynaklı Kısıtlamalar
Afrika Boynuzu’nda Müslümanların dini yaşamını şekillendiren en önemli unsurlardan biri devletin doğrudan müdahaleleridir. İbadet özgürlüğünün anayasal güvenceye alınmış olmasına rağmen, son yıllarda özellikle Etiyopya’daki cami yıkımları, Eritre’de dini kurumların sıkı devlet kontrolü altında tutulması gibi uygulamalar, Müslümanların günlük pratiklerini doğrudan etkilemiştir. Somali’de ise devletin resmi olarak İslam’ı tanımasına rağmen güvenlik gerekçesiyle uygulanan sıkı denetimler, toplumsal barışı koruma amacının ötesine geçerek bireysel özgürlük alanlarını daraltabilmektedir. Bu tablo, bölgede dini hayatın sadece toplumsal dinamiklerle değil, aynı zamanda devletin güvenlikçi ve kontrolcü politikalarıyla da belirgin biçimde sınırlandığını göstermektedir.
Afrika Boynuzu’nda devlet kaynaklı kısıtlamaların en çarpıcı örneklerinden biri Etiyopya’da yaşandı. 2023’te Addis Ababa çevresinde yürütülen “Sheger City” imar projesi kapsamında en az 19 cami yıkıldı. Cuma namazı sonrası başkentteki Grand Anwar Camii çevresinde toplanan Müslümanlar, bu yıkımları protesto etti. Gösterilerde güvenlik güçlerinin sert müdahalesi sonucunda çok sayıda kişi gözaltına alındı. Bazı kaynaklara göre en az 8 Müslüman hayatını kaybetti (Al Mujtama Magazine, 2023). Resmi makamlar yıkımları “kentsel düzenleme” ya da “izinsiz yapı” gerekçesiyle savunurken, yerel basın ve sivil toplum örgütleri camilerin özellikle hedef alındığını ileri sürdü (PoliticsToday, 2025; The Reporter Ethiopia, 2023; WardheerNews, 2023). Benzer şekilde, Somali’de devletin ibadet özgürlüğüne doğrudan müdahalesi gözlenmese de güvenlik gerekçeleriyle geniş kapsamlı kontrol uyguladığı dikkat çekmektedir. 4 Ekim 2025’te Mogadişu’daki Godka Jilacow cezaevine düzenlenen saldırı sonrası alınan sert önlemler, kamusal alanlarda ibadet özgürlüğüyle güvenlik politikalarının nasıl iç içe geçtiğini göstermektedir. Bu örnekler, bölgede devletlerin dini mekânlar üzerindeki müdahalelerinin kimi zaman imar politikaları, kimi zaman ise güvenlik gerekçeleri üzerinden meşrulaştırıldığını ortaya koymaktadır.
Toplumsal Ayrımcılık ve Saldırılar
Afrika Boynuzu’nda Müslümanların yaşadığı sorunlar yalnızca devlet müdahaleleriyle sınırlı kalmamış, toplumsal düzeyde de çeşitli ayrımcılık ve şiddet vakaları yaşanmıştır. 19 Şubat 2023’te Etiyopya’nın Oromia bölgesindeki Nekemte kentinde Fetih Camii’nde çıkan olaylarda, yeni atanan Meclis üyelerinin konuşmasını engellemek isteyen bir grup ile ibadet edenler arasında arbede yaşanmış, cami pencereleri kırılmış ve bazı kişiler darp edilmiştir (ACLED, 2023). Addis Ababa çevresinde cami yıkımları sonrasında gelişen protestolar ise yalnızca devlet-toplum gerilimini artırmakla kalmamış, aynı zamanda etnik gruplar arasında “kimin ibadet mekânlarının hedef alındığı” tartışmasını da alevlendirmiştir. Yerel ve bölgesel basın, Müslümanların özellikle hedef alındığına dair endişelerin arttığını aktarmıştır (Salaamedia, 2023; WardheerNews, 2023). Sudan’da ise tablo çok daha yıkıcı oldu. 2025 yılında Darfur’da Hızlı Destek Kuvvetleri (HDK) milislerinin düzenlediği saldırılarda bir camiye drone ile atılan bombalar sonucu ibadet eden en az 70 kişi hayatını kaybetti (Reuters, 2025a). Bu saldırı, yalnızca etnik bir şiddet olayı olarak değil, aynı zamanda dini mekânlara yönelik “nefret saldırısı” olarak da algılandı. Yine 2025’in ilk yarısında Sudan’da sivillere yönelik etnik şiddetin belirgin biçimde arttığı, özellikle El-Faşir kuşatması sırasında sivillerin açlık, bombardıman ve kontrol noktalarında ayrımcılığa maruz kaldığı bildirildi (Reuters, 2025b; Reuters, 2025b). Bütün bu örnekler etnik-dini ayrımların özellikle çatışma bölgelerinde Müslümanları doğrudan hedef alan toplumsal şiddet biçimlerine dönüştüğünü göstermektedir.
Terör Gruplarından ve Çatışmalardan Etkilenen Müslüman Siviller
Afrika Boynuzu’nun en yıkıcı gerçekliği, Müslüman sivillerin doğrudan terör saldırıları ve iç çatışmaların ortasında kalmasıdır. Özellikle Somali’de Eş-Şebab’ın intihar saldırıları, pazar yerlerinden camilere kadar sivilleri hedef alırken, Sudan’da HDK ile ordu arasındaki iç savaş Darfur’daki Müslüman toplulukları kitlesel katliam ve zorunlu göçlerle yüz yüze bırakmıştır. Etiyopya’da Amhara ve Oromia’daki çatışmalar doğrudan din temelli olmasa da Müslüman köylerin güvenlik operasyonlarından ciddi biçimde etkilendiği raporlanmaktadır. Cibuti ve Eritre nispeten daha güvenli görünse de Somali ve Sudan kaynaklı istikrarsızlık dalgaları buralardaki Müslümanların da gündelik yaşamını güvenlik kaygısı üzerinden şekillendirmektedir.
Somali’de El-Şebab saldırıları son üç yılda büyük bir artış göstermiştir. 2024’te Mogadişu’nun Lido sahilinde düzenlenen intihar saldırısı ve silahlı baskında 32 kişi hayatını kaybetmiş, 63’ten fazla kişi yaralanmıştır (Le Monde, 2024). 2025 yılında ise Mogadişu’daki Godka Jilacow cezaevine yönelik saldırıda silahlı çatışmalar çıkmış, çok sayıda kişi yaralanmıştır (Reuters, 2025d). Aynı yıl, başkent yakınlarındaki bir askeri üsse düzenlenen intihar saldırısında 15’i asker, 5’i sivil olmak üzere yaklaşık 20 kişi hayatını kaybetmiştir (Hiiraan, 2025). El-Şebab’ın özellikle Şabelle bölgesinde yeniden güç kazandığı ve Mogadişu’ya yalnızca 40 kilometre kadar yaklaştığı haberleri, örgütün siviller üzerindeki baskısının artarak sürdüğünü göstermektedir (The Guardian, 2025a).
Sudan’da ise durum çok daha yıkıcıdır. Mart 2025’te Sudan Silahlı Kuvvetleri’nin Darfur’un kuzeyindeki bir pazara düzenlediği hava saldırısında onlarca sivil öldü ya da yaralandı (Reuters, 2025e). Aynı yıl HDK milislerinin Darfur’daki mülteci kamplarına saldırarak yüzlerce sivili öldürdüğü veya yaraladığı raporlandı (Reuters, 2025f). The Guardian da HDK’nın sivil kamplara ve yerleşim bölgelerine yönelik saldırılarının milyonlarca Müslüman sivili yerinden ettiğini ve etnik temizlik iddialarını güçlendirdiğini aktarmaktadır (The Guardian, 2025b). Birleşmiş Milletler verilerine göre 2025’in ilk yarısında Darfur’da sivillere yönelik etnik şiddet ciddi ölçüde artmıştır (Reuters, 2025b).
Etiyopya’da Tigray, Amhara ve Oromia bölgelerinde yaşanan çatışmalar doğrudan dini temelli olmasa da Müslüman köylerin güvenlik operasyonlarından ciddi biçimde etkilendiği, yerinden edilmeler ve ibadet mekânlarının zarar gördüğü rapor edilmiştir. Eritre ve Cibuti daha istikrarlı görünse de komşu ülkelerdeki bu şiddet dalgaları, bölgedeki Müslümanların gündelik yaşamlarını güvenlik kaygısı üzerinden şekillendirmektedir.
Dini Liderlere ve Sivil Toplum Örgütlerine Yönelik Baskılar
Afrika Boynuzu’nda Müslüman toplumların toplumsal barışa katkısı, büyük ölçüde dini liderlerin ve sivil toplum örgütlerinin bağımsız hareket edebilmesine bağlıdır. Ancak son üç yılda bu alanda da ciddi baskılar gözlenmiştir. Etiyopya’da 2023’te Addis Ababa çevresindeki cami yıkımlarına karşı düzenlenen protestolar sırasında, öne çıkan bazı imamlar ve cemaat temsilcileri gözaltına alınmış, güvenlik güçlerinin müdahalesi dini liderlerin doğrudan hedef alındığını göstermiştir (The Reporter Ethiopia, 2023). Somali’de ise devlet kaynaklı doğrudan bir baskıdan çok, Eş-Şebab’ın farklı dini yorumlara sahip liderlere yönelik saldırıları öne çıkmaktadır. Örgüt özellikle Sufi gelenekten gelen şeyhleri ve medreseleri uzun süredir hedef almaktadır. Sudan’da ise tablo çok daha ağırdır. Darfur’da imamların ve dini liderlerin kaçırıldığı, milisler tarafından öldürüldüğü; HDK’nın kontrol noktalarında dini kimliğe göre ayrımcılık yaptığı rapor edilmiştir (Reuters, 2025f). Eylül 2025’te El-Faşir’de bir camiye düzenlenen drone saldırısında ise cemaatle birlikte imamın da hedef alınma riski doğmuştur (Reuters, 2025a). Eritre’de ise baskılar farklı bir biçimde kendini göstermektedir. Devlet, yalnızca resmi olarak tanıdığı dini kurumlara izin vermekte, bağımsız hareket eden liderleri ve eğitim kurumlarını sistematik olarak sınırlandırmaktadır. 2017’de Al-Diaa İslami Okulu’na yönelik devlet müdahalesi ve okul başkanı Hacı Musa’nın gözaltında ölümü, bu baskının sembol vakası olarak hala hatırlanmaktadır (USCIRF, 2019). Bütün bu örnekler, bölgedeki dini liderlerin ve İslami sivil toplum örgütlerinin hem devletler hem de silahlı gruplar tarafından kısıtlandığını, bunun da toplumsal barışın dini temelli inisiyatiflerle güçlenmesini engellediğini ortaya koymaktadır.
*Makalelerdeki fikirler yazarına aittir ve Platform Projesi: Müslüman Dünyanın Gündeminin editoryal politikasını yansıtmayabilir.
Kaynakça
ACLED. (2023, February 24). Ethiopia weekly: 18–24 February 2023. Armed Conflict Location & Event Data Project. https://acleddata.com/update/epo-weekly-18-24-february-2023
Al Mujtama Magazine. (2023). Demolishing mosques in Ethiopia: Why? https://www.en.mugtama.com/articles/demolishing_mosques_in_ethiopia_why_
Le Monde. (2024, August 3). Over 30 killed in al-Shabaab attack on busy Mogadishu beach. https://www.lemonde.fr/en/international/article/2024/08/03/over-30-killed-in-al-shabaab-attack-on-busy-mogadishu-beach_6708422_4.html
PoliticsToday. (2025). Demolishing mosques in Ethiopia: Urbanization or Islamophobia? https://politicstoday.org/demolishing-mosques-in-ethiopia-urbanization-or-islamophobia/
Reuters. (2025a, September 9). More than 70 killed in attack by Sudan paramilitary in Al-Fashir: Sovereignty Council. https://www.reuters.com/world/africa/more-than-70-killed-attack-by-sudan-paramilitary-al-fashir-sovereignty-council-2025-09-19/
Reuters. (2025b, September 19). Significant rise in civilian killings in Sudan conflict this year, says UN human rights. https://www.reuters.com/world/africa/significant-rise-civilian-killings-sudan-conflict-this-year-says-un-human-rights-2025-09-19/
Reuters. (2025c, September 19). Shelling, hunger, humiliation: Escaping residents describe siege of Sudan’s Al-Fashir. https://www.reuters.com/world/africa/shelling-hunger-humiliation-escaping-residents-describe-siege-sudans-al-fashir-2025-09-09/
Reuters. (2025d, October 4). Somali forces fighting al-Shabaab attack high security prison. https://www.reuters.com/world/africa/somali-forces-fighting-al-shabaab-attack-high-security-prison-2025-10-04/
Reuters. (2025e, March 25). Sudanese army airstrike Darfur kills dozens, activists say. https://www.reuters.com/world/africa/sudanese-army-airstrike-darfur-kills-dozens-activists-say-2025-03-25/
Reuters. (2025f, April 13). Sudan’s RSF claims control major Darfur camp, civilians flee. Retrieved from https://www.reuters.com/world/africa/sudans-rsf-claims-control-major-darfur-camp-civilians-flee-2025-04-13/
Salaamedia. (2023, June 8). Demolitions of mosques in Ethiopia trigger protests and calls for transparency amidst growing concerns. https://salaamedia.com/2023/06/08/demolitions-of-mosques-in-ethiopia-trigger-protests-and-calls-for-transparency-amidst-growing-concerns/
The Guardian. (2025a, October 4). “The fear was immense”: al-Shabaab exploits fragmented politics to reclaim land in Somalia. https://www.theguardian.com/world/2025/oct/04/the-fear-was-immense-al-shabaab-exploits-fragmented-politics-to-reclaim-land-in-somalia
The Guardian. (2025b, April 13). Sudan’s RSF kills civilians in attacks on Darfur refugee camps. https://www.theguardian.com/world/2025/apr/13/sudans-rsf-kills-civilians-in-attacks-on-darfur-refugee-camps
The Reporter Ethiopia. (2023, May 27). Mass protests erupt over mosque demolitions. https://www.thereporterethiopia.com/34271/
United States Commission on International Religious Freedom. (2019). Annual Report 2019: Eritrea (Tier 1 – Countries of Particular Concern). Washington, DC: USCIRF.
WardheerNews. (2023a). Mosque demolition: Politics of hate or faulty urban renewal? https://wardheernews.com/mosque-demolition-politics-of-hate-or-faulty-urban-renewal/
