İran’ın Temmuz 2025’te kabul ettiği casusluk yasası, İsrail saldırıları sonrası oluşan güvenlik zafiyetlerine tepki olarak şekillendi. Yasa, muğlak tanımlar ve sert cezalarla yalnızca casusluk değil, muhalif söylemleri de hedef alıyor. Asıl amacı, iç güvenliği tahkim edip siyasal kontrolü pekiştirmektir.

Haziran 2025’te İran ile İsrail arasında yaşanan 12 günlük doğrudan çatışma, sadece bölgesel düzeyde askeri ve stratejik dengeleri değil, İran'ın iç güvenlik anlayışını da kökten etkileyen sonuçlar doğurdu. Bu süreçte İsrail, İran'ın kritik askeri, güvenlik ve nükleer altyapı noktalarına yönelik nokta suikastlar, siber saldırılar ve hava operasyonları düzenleyerek daha önce eşi benzeri görülmemiş ölçüde derinlemesine sızma gerçekleştirdi. Yaşanan kayıplar ve güvenlik zafiyetleri, İran'da özellikle siyasi elitler düzeyinde, içeriden destek alan düşman istihbarat faaliyetlerine dair endişeleri artırdı. Bu atmosferde İran İslami Şura Meclisi, 23 Haziran 2025'te “Siyonist Rejim ve Düşman Devletlerle Casusluk ve İşbirliği Suçlarının Cezalarının Ağırlaştırılması Yasası”nı (Tarh-e Taşdid-e Mücazat-e Casusân ve Hemkâri-konandegân bâ Rejim-e Sehyonisti ve Keşvarhâ-ye Motehasem) kabul etti (“Iran moves to”, 2025; “New Iran espionage”, 2025). Yasa, yalnızca askeri bilgi sızdırma değil, savaş döneminde moral bozucu söylemlerde bulunma, düşman basınına bilgi aktarma ve teknolojik iletişim destekleri sağlama gibi fiilleri de ağır suçlar kategorisine dahil etti (“Iran: Concerns over”, 2025).

Yasanın Kapsamı ve Suç Tanımları

Söz konusu yasal düzenleme, geleneksel casusluk tanımının ötesine geçerek geniş ve muğlak bir suç yelpazesi oluşturmuştur. Yasa kapsamında yalnızca devlet sırlarının yabancı istihbarat servislerine iletilmesi değil, aynı zamanda “düşman devletle dolaylı iş birliği” olarak tanımlanan çok sayıda eylem de suç kapsamına alınmıştır. Bu eylemler arasında savaş döneminde kamuoyunu demoralize eden söylemlerde bulunmak, yabancı medya kuruluşlarına bilgi veya görsel aktarmak, düşman ülkelere ait teknolojik altyapı hizmetlerini (örneğin Starlink) kullanmak, İran Silahlı Kuvvetleri ya da Devrim Muhafızları'nın konumlarına dair bilgi paylaşmak ve protestolara katılmak gibi fiiller yer almaktadır (“New Iran espionage”, 2025; “Iran's crackdown”, 2025). Farsça kaynaklara göre, yasanın revize edilmiş halinde “ülke güvenliği veya ulusal çıkarlara aykırı her türlü operasyonel faaliyet” geniş bir suç tanımı olarak yer almaktadır (“مجازات اعدام “, 2025). Yasa, bu fiillerin her birini “İran İslam Cumhuriyeti'nin ulusal güvenliğini zayıflatmaya yönelik düşman destekli faaliyet” olarak kategorize ederek, ağırlaştırılmış cezaların önünü açmaktadır. Özellikle savaş zamanında işlenen bu suçlar, “efsad fi'l-arz” (yeryüzünde bozgunculuk) veya “moharebe” (düşmanla silahlı mücadele) gibi suç başlıklarıyla ilişkilendirilerek idam cezasına kadar varan yaptırımlarla karşılanabilmektedir (Amnesty International, 2025).

Yeni düzenleme, cezai yaptırımlar açısından İran hukuk sistemindeki en sert uygulamalardan birini teşkil etmektedir. Yasaya göre söz konusu suçları işleyenler hakkında en ağır ceza olan idam, ardından müebbet hapis, kamusal haklardan yoksunluk, mülk müsaderesi ve zorunlu ikamet gibi ağırlaştırılmış cezalar uygulanabilmektedir (“Iranian Parliament”, 2025; “Iran's Parliament”, 2025). Yasanın güncellenmiş halinde “küçük dronlar ve quadcopterlar dahil mikro uçakların üretimi, montajı, ülkeye sokulması ve kullanılması” da idam cezasını gerektiren suçlar arasına dahil edilmiştir (“مجلس طرح”, 2025). Yasa metni, cezanın belirlenmesini suçun işlendiği “bağlama” göre farklılaştırmakta; özellikle savaş hali, olağanüstü güvenlik durumu ve düşman ülkenin doğrudan saldırısı gibi durumlarda ceza ölçeği otomatik olarak yukarı çekilmektedir.

Anayasayı Koruyucular Konseyinin İtirazları ve Anayasal Sorunlar

Yasa, Meclis'te kabul edilmesinin ardından, İran Anayasası'nın 94. maddesi uyarınca Anayasayı Koruyucular Konseyinin (AKK) denetimine tabi tutulmuştur. Konsey, 9 Temmuz 2025'te yaptığı değerlendirmede yasanın bazı hükümlerinin İran Anayasası'na ve İslam ceza hukukunun temel ilkelerine aykırı olabileceğini belirterek metni Meclis'e geri göndermiştir (“New Iran espionage”, 2025; “Iran's crackdown”, 2025). Konsey sözcüsü Hadi Tahan-Nazif, suç tanımlarının muğlaklığı, ceza ölçütlerinin belirsizliği ve yargı sürecinde bireysel hakların nasıl korunacağına dair açık hüküm bulunmamasını eleştirmiştir (“سخنگوی شورای”, 2025; “ابهامات و ایرادات”, 2025”). Tahan-Nazif'in açıklamalarına göre, “ayrılıkçılık yaratma ve ulusal güvenliğe zarar verme kavramlarında belirsizlik bulunmaktadır” ve bu durum meşru özgürlükleri kısıtlayabilir ( “ابهامات و ایرادات”, 2025).

Örneğin “düşmana yardım sayılabilecek iletişim biçimleri” ifadesinin neyi kapsadığı, hangi medya organlarının düşman sayıldığı ve Starlink gibi teknolojilerin kullanımıyla hangi hukuki sınırların aşıldığı net olarak tanımlanmamıştır. Bu belirsizlikler, hem İslam ceza hukukundaki müeyyide (belirlilik) ilkesiyle hem de anayasanın 32. ve 35. maddeleriyle çelişmektedir. Ayrıca bir kişinin yalnızca görüntü paylaşımı ya da sosyal medya gönderisi nedeniyle idam cezasına çarptırılabileceği ihtimali, ceza adaletinde ölçülülük ilkesinin ihlali anlamına gelmektedir.

Meclis, AKK’nin itirazları doğrultusunda yasayı revize etmiş ve 13-14 Temmuz 2025'te güncellenmiş halini kabul etmiştir (“Iran’s Parliament”, 2025; “Iranian Parliament” , 2025). Ancak revize edilmiş yasa da temel sorunların çoğunu korumaktadır. Farsça kaynaklara göre, Tahan-Nazif “bu belirsizlikler ve sorunlar giderilebilir” açıklamasını yapmış olsa da yasanın temel yapısındaki sorunlar devam etmektedir (ابهامات و ایرادات”, 2025”).

Siyasal Bağlam ve Güvenlik Atmosferi

Haziran 2025'te yaşanan 12 günlük İran–İsrail çatışması, Tahran için yalnızca bir askeri kayıp değil, aynı zamanda ciddi bir istihbarat ve iç güvenlik zafiyeti olarak kayda geçti. İsrail'in hedef odaklı operasyonları sonucunda hem Devrim Muhafızları Ordusu'nun komuta merkezleri hem de bazı kritik nükleer tesislerde ağır hasarlar meydana geldi. Batılı kaynaklarda yer alan analizler ve The Times gazetesinin haberlerine göre, bu saldırıların çoğunun içeriden sağlanan koordinatlar ve bilgi sızmaları sayesinde gerçekleştirildiği ve İsrail'in 2010'dan beri İran'da sahada ajan bulundurduğu ortaya çıktı (“Shaken by depth”, 2025). Üstelik İsrail'in bu saldırılar sırasında yalnızca askeri tesisleri değil, istihbarat ağlarını da hedef alması, rejim içinde “beşinci kol faaliyetleri” olarak adlandırılan yapılanmalara dair endişeleri büyüttü.

Çatışma sonrasında İran güvenlik güçleri, 700'den fazla kişiyi casusluk ve İsrail ile iş birliği suçlamalarıyla tutukladı (“Iranian authorities”, 2025; “Shaken by depth”, 2025). Tahran yönetimi, bu güvenlik kırılmasını yalnızca dış kaynaklı bir tehdit olarak değil, içerideki ihmal, zaaf ve olası işbirlikçiliğin bir sonucu olarak değerlendirdi. Yeni yasa, tam da bu atmosferin ortasında şekillendi. Devlet, bu düzenleme ile sadece yabancı istihbaratlara karşı önlem alma iddiasında bulunmamakta; aynı zamanda topluma ve muhalefete “güvenlik devletinin” mutlak sınırlarını hatırlatan bir söylem inşa etmeye çalışmaktadır.

Siyasal İşlev: İç Kamuoyu ve Dış Politikadaki Rolü

İran'da güvenliğe dair her yasal düzenleme, yalnızca teknik bir düzenleme olarak değil, aynı zamanda siyasal bir mesaj olarak da değerlendirilmelidir. Yeni casusluk yasası bu anlamda, özellikle son dönemde artan rejim eleştirilerine ve toplumsal hoşnutsuzluklara karşı rejimin kuşatma altında olduğu yönündeki anlatıyı tahkim eden bir araç işlevi görmektedir. Toplum içinde oluşan güvensizlik, ekonomik kriz, yolsuzluk iddiaları ve yönetim zaaflarına dair eleştiriler; bu yasa ile güvenlik riski çerçevesine oturtularak kriminalleştirilebilir. Bu durum, rejimin iç muhalefeti bastırma kapasitesini artırırken aynı zamanda sadakat göstermeyen bireyleri potansiyel tehdit olarak konumlandırma imkânı da sunar.

Dış politika düzleminde ise yasa, başta İsrail ve ABD olmak üzere hasım görülen aktörlere karşı “sızma faaliyetlerine sıfır tolerans” mesajı iletirken, özellikle bölge ülkelerine İran'ın iç güvenlik refleksinin sertleştiğini ve iç istihbarat kontrolünün artırıldığını göstermeyi amaçlamaktadır. Bu bağlamda, yasa yalnızca ceza hukukunun konusu değil; aynı zamanda İran'ın iç ve dış siyasetinde yeni bir güvenlik söyleminin temel yapıtaşıdır.

Pratik Etkiler ve Yapısal Sınırlılıklar

Yeni casusluk yasası, kağıt üzerinde sert ve kapsamlı bir güvenlik mekanizması öngörse de uygulama düzeyinde karşılaşılacak yapısal sorunlar bu düzenlemenin etkinliğini sınırlayabilir. İran güvenlik bürokrasisi uzun süredir paralel istihbarat yapılanmaları, yetki çakışmaları ve kurumlar arası koordinasyon eksiklikleriyle maluldür. Özellikle Devrim Muhafızları İstihbaratı ile İstihbarat Bakanlığı arasında yaşanan çekişmeler, istihbarat üretiminde dağınıklığa ve bilgi tekelinin belirli gruplarda toplanmasına yol açmaktadır. Bu durum, yasa kapsamındaki suçların tespiti ve delillendirilmesinde keyfiliğe açık uygulamaları beraberinde getirebilir.

Ayrıca teknik izleme altyapısının eksikliği, istihbaratın sızmaları önceden tespit etme kapasitesini ciddi biçimde sınırlamaktadır. Dolayısıyla, bu yasa her ne kadar sembolik ve siyasi olarak güçlü bir mesaj verse de pratikte gerçek anlamda casusluk faaliyetlerini engellemekten çok, içeride muhalefeti ve farklı düşünce alanlarını baskı altına alma aracı olarak öne çıkabilir. Hukuki belirsizlikler, cezaların orantısızlığı ve güvenlik kurumları arasındaki parçalanma dikkate alındığında, bu düzenlemenin İran'ı istihbarat savaşlarında daha dirençli bir aktöre dönüştürmesinden çok, iç istikrarı sağlama amacıyla araçsallaştırılacağı görülmektedir.

Sonuç

İran'ın Temmuz 2025’te yürürlüğe soktuğu yeni casuslukla mücadele yasası, doğrudan İsrail saldırıları sonrasında şekillenmiş olup, yalnızca güvenlik açıklarını kapatma değil aynı zamanda toplumsal ve siyasal kontrolü yeniden tesis etme arayışının bir ürünüdür. Yasanın suç tanımları muğlak, cezaları aşırı sert ve uygulama çerçevesi belirsizdir. Bu durum, hukuki güvenlik ilkesini zedelerken, muhalif seslerin bastırılmasına yönelik potansiyel bir araca dönüşme riskini artırmaktadır. Dahası, İran'daki kurumsal dağınıklık ve istihbarat koordinasyonundaki yapısal sorunlar dikkate alındığında, bu yasanın gerçek anlamda dış sızmaları önlemekten çok, güvenlikçi söylemi pekiştiren bir iç siyaset hamlesi olduğu anlaşılmaktadır. Dolayısıyla yeni düzenleme, İran'ın istihbarat kapasitesini modernize etme ya da yapısal reformla güçlendirme hedefinden ziyade, kısa vadeli kriz yönetimi ve caydırıcılık gösterisi olarak okunmalıdır.

Kaynakça

Iran moves to punish 'spying' as it proclaims victory over Israel, US. (2025, 25 Haziran). Al Jazeera. https://www.aljazeera.com/news/2025/6/25/iran-moves-to-punish-spying-as-it-proclaims-victory-over-israel-us adresinden erişildi.

Iran: Concerns over Israeli strikes at Evin Prison, new amendments to "espionage law," mass arrest, and safety of detained human rights defenders. (2025, 2 Temmuz). Front Line Defenders. https://www.frontlinedefenders.org/en/statement-report/iran-concerns-over-israeli-strikes-evin-prison-new-amendments-espionage-law-mass adresinden erişildi.

Iran: Growing fears over torture and executions of individuals accused of 'espionage' for Israel. (2025, 17 Haziran). Amnesty International https://www.amnesty.org/en/latest/news/2025/06/iran-growing-fears-over-torture-and-executions-of-individuals-accused-of-espionage-for-israel/ adresinden erişildi.

Iran's crackdown on alleged espionage stalls as Guardian Council sends bill back for revision. (2025, 10 Temmuz). National Security News. https://nationalsecuritynews.com/2025/07/irans-crackdown-on-alleged-espionage-stalls-as-guardian-council-sends-bill-back-for-revision/ adresinden erişildi.

Iran's Parliament Approves Harsh Anti-Espionage Law Amid Strategic Weakness and Domestic Unrest. (2025, 13 Temmuz). Iran News Update. https://irannewsupdate.com/news/news-digest/irans-parliament-approves-harsh-anti-espionage-law-amid-strategic-weakness-and-domestic-unrest/ adresinden erişildi.

Iranian authorities make sweeping arrests after conflict with Israel. (2025, 1 Temmuz). The Washington Post. https://www.washingtonpost.com/world/2025/07/01/iran-israel-conflict-arrests/ adresinden erişildi.

Iranian Parliament Pass Tougher Penalties For Espionage And Collaboration With Hostile Foreign Regimes. (2025, 14 Temmuz). Iran Front Page. https://ifpnews.com/iranian-parliament-tougher-penalties-espionage-collaboration-foreign-regimes/ adresinden erişildi.

New Iran espionage law halted for review, slowing post-war crackdown. (2025, 9 Temmuz). Iran International. https://www.iranintl.com/en/202507094722 adresinden erişildi.

Shaken by depth of Israeli penetration, Iran said to launch sweeping internal crackdown. (2025, 13 Temmuz). The Times of Israel. https://www.timesofisrael.com/shaken-by-depth-of-israeli-penetration-iran-said-to-launch-sweeping-crackdown/ adresinden erişildi.

ابهامات و ایرادات طرح «تشدید مجازات جاسوسی» قابل رفع است [Casusluk cezalarını ağırlaştırma tasarısının belirsizlikleri ve sorunları giderilebilir]. (2025, 19 Temmuz). Mizan Online. https://www.mizanonline.ir/fa/news/4845648/ adresinden erişildi.

ابهامات و ایرادات طرح «تشدید مجازات جاسوسی» قابل رفع است [Casusluk cezalarını ağırlaştırma tasarısının belirsizlikleri giderilebilir]. (2025, 19 Temmuz). Tabnak. https://www.tabnak.ir/fa/news/1316465/ adresinden erişildi.

ابهامات و ایرادات طرح تشدید مجازات جاسوسی قابل رفع است [Casusluk cezalarını ağırlaştırma tasarısının belirsizlikleri giderilebilir]. (2025, 19 Temmuz). YJC. https://www.yjc.ir/fa/news/8973682/ adresinden erişildi.

چرایی رد طرح "تشدید مجازات جاسوسی" توسط شورای نگهبان [AKK’nin casusluk cezalarını ağırlaştırma tasarısını reddetme gerekçeleri]. (2025, 18 Temmuz). Tasnim News. https://www.tasnimnews.com/fa/news/2025/04/19/3351037/ adresinden erişildi.

سخنگوی شورای نگهبان: ابهامات و ایرادات طرح «تشدید مجازات جاسوسی» قابل رفع است [AKK sözcüsü: Casusluk cezalarını ağırlaştırma tasarısının belirsizlikleri giderilebilir]. (2025, 19 Temmuz).  SNN. https://snn.ir/fa/news/1283145/ adresinden erişildi.

 مجازات اعدام برای کوادکوپتر؛ مجلس دامنه مجازات جاسوسی را گسترش داد [Quadcopter için idam cezası; Meclis casusluk cezalarının kapsamını genişletti]. (2025, 22 Temmuz). Zoomit. https://www.zoomit.ir/tech-iran/443902-punishment-death-penalty-quadcopter/ adresinden erişildi.

مجلس طرح «تشدید مجازات جاسوسی» را اصلاح کرد [Meclis casusluk cezalarını ağırlaştırma tasarısını revize etti]. (2025, 22 Temmuz). Eghtesad Online. https://www.eghtesadonline.com/fa/news/2072297/ adresinden erişildi.