Bosna Hersek İslam Birliği, Bosna Hersek dışında Sırbistan, Hırvatistan, Slovenya, Karadağ, Macaristan olmak üzere Balkan bölgesindeki Müslümanların en yüksek dini temsil organı olarak kabul edilmektedir. Topluluğun merkezi Saray Bosna’dır. İslam toplumunu temsil etmekle görevli olan kişiye “reisul ulema” denilmektedir. Şu anda Husein Kavazoviç reisul ulema görevini üstlenmiştir. Kendi amaçlarını, aktivitelerini, yasal prosedürlerini belirleyen bağımsız bir oluşum olan topluluk Maturidi akidesini ve Hanefi mezhebini İslami yaşayış ve düşünüş metodu olarak benimsemektedir.
İslam Topluluğunun kuruluş hikayesi Bosna’da Avusturya-Macaristan yönetiminin kurulmasına dayanmaktadır. Osmanlı topraklarından ayrılan Bosna’da, İstanbul’daki Şeyhülislam bağımsız bir topluluğun oluşmasına rıza göstermemiştir. 1882 yılında Osmanlı Devleti’nin Saraybosnalı Hilmi Omerović’i Bosna müftüsü olarak görevlendirilmesiyle bağımsız bir İslam topluluğu kurulmuştur. Bosna- Hersek İslam Topluluğu tarihsel açıdan parçalı bir yapıya sahipti. Özellikle içinde yaşadıkları devletlerin onları kabul etmelerini ve faaliyetlerini izin vermelerini beklemiştir.1887 yılında Avusturya- Macaristan İmparatorluğu Boşnak öğrencilerin İstanbul’da eğitim almalarını engellemek için Sarayevo’da Yüksek Şer’i Okulu’nu açmıştır (Omerdic, 2018, s. 118). Buna karşın Sloven- Hırvat- Sırp Krallığı’nda Bosna Hersek dini işlerinde bağımsız olmasına rağmen, Sırbistan ve Karadağ’da yaşayan Müslüman toplumlar aynı haklara sahip olamamıştır (s. 119). Bu dönemde yaşanan bir başka problem ise Saraybosna’da ve Üsküp’te iki farklı ulema meclisinin ortaya çıkmasıyla birlik yönetimsel sorunlar yaşamıştır (Vekovic ve Velizar, 2012) ve bu sebeple 1929 yılında Belgrad’a merkezi taşıyarak yönetimi ikilikten kurtarmıştır. 1930’lu yıllarda ise Yugoslavya Krallığı altında yaşayan birlik, Yugoslav rejiminin Bosna Hersek’teki Müslümanların dinî ve vakıf-maarif özerkliğini iptal etmesiyle faaliyetlerine kısıtlamaların gelmesiyle zor dönemlerden geçmiştir. II. Dünya Savaşı’ndan sonra kadrosu tamamen istikrarsızlaştırılmıştır. Komünist yönetimin zorluklarına ve baskılarına rağmen İslam Topluluğu faaliyetlerini sürdürmeye devam etmiştir.
1970’li yıllarda birliğe tanınan izinlerle yeniden faaliyetlerine başlayabilmiştir. Saraybosna’da İslami İlimler Fakültesini açmış ve çeşitli dergi, gazete ve tercüme yayınları üretmiştir. Bosna Savaşı’nın ardından vahhabiliğin ve selefiliğin artmasıyla birlik geleneksel İslam çizgisini koruma ihtiyacı hissetmiştir (Omerdic, 2018, s. 124). Aliya İzzetbegoviç’in cumhurbaşkanlığı döneminde Bosna Hersek İslam Topluluğu Boşnak ulusal kimliğinin bir direği hâline gelmiştir. Bosna İslam Birliği Aliya İzzetbegoviç’in cumhurbaşkanlığı döneminde güçlenmiş ve Boşnakların ulusal kimliğinin önemli bir parçası haline gelmiştir (Islamic Community in Bosnia and Herzegovina, t.y.). 1995’ten sonra birlik, uygulamaya yönelik bağlayıcı fetvalar sunmasının yanı sıra örgütlenen diğer hareketleri de bünyesine katarak “ümmet birliği”ni hedeflemiştir (Omerdic, 2018, ss. 115-116).
Balkan bölgesindeki Müslümanları temsil eden en yüksek temsil organizasyonu olarak bilinen İslam Topluluğunun halihazırdaki lideri Reisul Ulema Husein Kavazoviç’tir. Reis’ul ulema İslam toplumunu temsil eder, zira Bosna Hersek Müslümanları İslam toplumunun önemli bir parçasını oluşturmaktadır. Birlik temel faaliyetleri önem sırasına göre Kuran, Sünnet, Boşnak kültürü üzerine çalışmalar yapmaktadır. İslam Topluluğu kendi amaçlarını, aktivitelerini, legal prosedürlerini belirleyen bağımsız bir oluşumdur.
Birliğin organizasyon yapısı, cemaat ve meclis, müftü ve meshihat, parlamento, reisul ulema, riyaset, Müftüler Konseyi ve anayasal mahkemeden oluşmaktadır. Reisül Ulema, Riyaset ve Müftüler Konseyi birliğin en üst kollarıdır. Riyaset; İslam Birliğinin dini, eğitim, ekonomik, hukuki ve diğer işlerini belirleyen karar alma mekanizmasıdır ve Riyaset’in başkanı Reisül Ulema’dır. Eğitim alanında da çalışmaları bulunan birlik Saraybosna İslami İlimler Fakültesi’de (1977) İslami İlimler alanında eğitim vermektedir. Uzun süre devletin üniversiteye denklik vermemesi sorununu yaşayan öğrenciler sadece birliğin içinde çalışabilmiştir (Omerdic, 2018, s. 122). Bihać ve Zenica’da İslam Öğretmenleri Akademisi bulunmaktadır. Bosna İslam Birliği Aliya İzzetbegoviç’in cumhurbaşkanı olduğu dönemde güçlenmiş ve Boşnakların ulusal kimliğinin önemli bir parçası haline gelmiştir. İslam birliği dünyadaki yaklaşık 4 milyon Müslüman için en üst dini otorite olarak kabul edilmektedir (Islamic Community in Bosnia and Herzegovina, t.y.).
KAYNAKÇA
Islamic Community in Bosnia and Herzegovina.(t.y.). https://english.islamskazajednica.ba/
Omerdic, S.(2018) 21. Asırda Bosna Hersek’te İslamî Gündem. İlahiyat Araştırmaları Dergisi, (9), 115-134.
Vekovic, M. ve Velizar, A. (2012). Karadağ Bosna Hersek İslam Birliği ve Sırbistan İslami Topluluklarının Bosna Hersek İslam Birliği ile ilişkilerde Farklılıklar (ss. 246-257). Uluslararası Balkan Sempozyumu, İstanbul.