1911 yılında Hacı Semenudi tarafından Müslümanların ticari faaliyetlerini Çinli ve Avrupalı ticaret ağına karşı korumak amacıyla kurulmuştur. Sarekat İslam Endonezya için sömürge döneminde faaliyet göstermeye başlaması açısından hem Endonezlerin siyasi bir bilinç kazanmaları hem de İslami söylemleri açısından önem arz eden bir teşkilattır.  1912 yılında Hacı Ömer Çokroaminoto’nun harekete üye olmasının ardından teşkilatın adı İslam Birliğine dönüştürülmüştür. Ticari bir örgüt olarak kurulan teşkilatın misyonu sonradan Müslümanlar arasında kardeşlik, birlik ve karşılıklı yardımlaşma vasıtasıyla toplumdaki maddi ve manevi gelişmişliği sağlamak olarak değişmiştir.

Teşkilat devrimci ve siyasi bir örgüt olmadığını bildirmesine rağmen Hollanda mandası ancak 1916 yılında teşkilatın faaliyetlerine izin vermiştir. Hollanda sömürgesinin örgütü yasaklamamasının nedeni, teşkilatın radikal bir oluşuma dönüşmeden anayasal bir çerçeve içinde tanımlanmasının istenmesidir. Bu dönemde yerli ve milli bir teşkilat olarak algılandığından üye sayısı hayli artmış ve 1917 yılında 800.000’e çıkmıştır. Bu açıdan Sarekat İslam, Endonezya’nın ilk milli teşkilatı olma özelliği göstermektedir (Jeylani, 1959). 1917 tarihinden itibaren teşkilatın siyasi konulara eğildiği ve Hollanda sömürgesine karşı durduğu görülmektedir. Kapitalizme ve sömürge rejimine karşı çıkarken aynı zamanda Tanrıyı ve dini kabul etmeyen Marksizm’i de eleştirse de teşkilatın lideri Çokroaminoto’nun İslam’ın öğretilerini Sosyalizme uyarlamaya çalıştığına dair söylemler mevcuttur. 1924 yılında Çokroaminoto İslam dan Sosyalizme adlı bir kitapta İslam’ın ekonomik boyutunu sosyalizm temelinde sunmaktadır. Birinci dünya savaşından sonra ülke çapında bir ağa sahip olan teşkilat, sömürge karşıtı yürüyüşler ve protestolar organize etmiştir. İki savaş arası dönemde üye sayısını büyük çoğunlukta kaybetse de teşkilat ikinci dünya savaşı sırasında ülkenin siyasi sürecinde önemli bir rol oynamıştır. O dönemde siyasi bir parti haline gelip altılı koalisyon hükümetinde yer almıştır.

1973 yılına müstakil bir parti ve teşkilat olarak hayatına devam eden teşkilat, bu tarihten sonra Birleşik Kalkınma Partisi çatısı altına girmiş ve kendini feshetmiştir. Parti içindeki bölünmeler de teşkilatın ortadan kalkmasına yol açmıştır (Göksoy, 2009).  Bir parti teşkilatlanması olarak işçi, çiftçi, gençlik kolu ve öğrenci teşkilatları bulunmaktadır. Bunun yanında teşkilatın Oetoesan Hindia, Sinar Djawa, Pantjaran Warta, Sarutomo gibi çeşitli yayın organları bulunmakta olup, bu organlar aracılığıyla siyasi ve milli davaları yayabilmişlerdir.

Hadji Agus Salim, Sarakat İslam’ın önemli bir figürü olarak karşımıza çıkmaktadır. Özellikle 1920’li yıllarda milli ve İslami hareketler ile komünist ve mesihçi anlayışı modere etme noktasında önemli bir rol oynamıştır. Adını önce Partai Sarekat Islam olarak değiştirmiş olup ardından 1929’da daha milliyetçi ve daha az Müslüman bir platforma doğru hareketini vurgulamak için Partai Sarekat Islam Indonesia olarak değiştirmiştir. Ancak o zamana kadar eski üyelerinin yalnızca yüzde birine sahip olmuş ve diğer milliyetçi ve dini örgütlerin gölgesinde kalmıştır. Hadjar Dewantoro, teşkilatın bir diğer önemli figürü olarak Endonezya’da modernleşmenin sağlanması ve okullaşmanın artması noktasında çalışmalar yapmıştır. (The Editors of Encyclopaedia Britannica, 2008). Yirminci yüzyılın ikinci on yılında örgütün hızla genişlemesinden çeşitli faktörler etkili olmuştur. Ekonomik olarak, antikapitalist görüşlere ve özel olarak yerel Çin topluluğunun ekonomik gücüne karşı konumlanmıştır. Aynı zamanda ilk gücünü, Çin ve Hollanda sömürgeciliğine karşı kampanyalarıyla etkileşime giren Cava milliyetçiliği üzerine inşa etmiştir. Sarekat Islam’ın Endonezyalılara çekici gelmesinin merkezinde, Hint Adaları’ndaki tüm Müslümanların birliğine yaptığı vurgu yer almaktadır. Parti, İslam’ı tüm insanların temel sorunlarının çözümü olarak temsil ettiğinden, ekonomi ve sosyal reform talepleri de iç içe geçmiştir (Mehden, 2019).

KAYNAKÇA

Göksoy, İ. H. (2009). Serakat İslam. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 36, ss. 135-136).

Jeylani, T. (1959). The Sarekat Islam movement: its contribution to Indonesian nationalism. McGill University.

Mehden, F. V. der. (2019). Sarekat Islam. İçinde Oxford Bibliographies. https://www.oxfordbibliographies.com/view/document/obo-9780195390155/obo-9780195390155-0071.xml

The Editors of Encyclopaedia Britannica. (2008). Sarekat Islām. İçinde Britannica. https://www.britannica.com/topic/Sarekat-Islam