1912 yılında Yogyakarta şehrinde Ahmed Dahlan tarafından reformist bir sosyo-dinsel hareket olarak kurulmuştur. Ulema tarafından ileri sürülen geleneksel yorumların kabulü olan içtihadın, Kuran ve sünnetin taklidine karşı bireysel yorumunu savunmaktadır. Muhammediye, kuruluşundan bu yana, Müslümanların “modern” bir topluluğa doğru yönelimini teşvik ederek Endonezya İslamı’nı yerel senkretik uygulamalardan arındırmak için dini ve seküler eğitimi harmanlayan reformist bir zemini benimsemiştir.
Muhammediye püriten, reformist ve modernist olarak tanımlanabilmektedir (Saenong, 2021, s.131). Ancak kendini modernist bir hareket olarak tanımlamaktadır (“Sejarah Singkat Muhammadiyah”, t.y.). Muhammediye, 2008 yılında 29 milyon üyesiyle Endonezya’nın en büyük ikinci İslami örgütü olarak kabul edilmektedir. Muhammediye liderleri ve üyeleri Endonezya’daki siyasetin şekillenmesine aktif olarak dahil olsalar da, Muhammediye bir siyasi parti değildir. Kendisini sosyal ve eğitici faaliyetlere adamıştır. Şu anda Muhammediye’nin genel başkanı Haedar Nasir’dir. Kurucusu KH Ahmad Dahlan Mısırlı reformist Muhammad Abduh’tan (1323-1905) etkilenmiştir. Kyai Dahlan bu hareketle Müslümanları geri kalmışlıktan kurtarmayı, tevhid, ibadet, tecdid, ve mu’amelat yoluyla toplumun yeniden İslami anlayışa kavuşması amacında olmuş ve bu amaç doğrultusunda içtihadı ön plana çıkartmıştır (“Sejarah Singkat Muhammadiyah,” t.y.).
Muhammediye Hareketi yenilikçiler olarak adlandırılan yorumcuların geleneğinden ziyade dinin soruşturulması gerektiğini savunmaktadır (Yulyanti, 2018, s. 34). Kuruluş adını Hz. Muhammed’den almaktadır. Muhammediye’nin eğitim, sağlık, kadın kolları ve birçok kuruluşuyla geniş bir örgütsel yapısı vardır (Yulyanti, 2018, s. 34). 1985 yılında bütün derneklerin devletin ideolojisini benimseme kuralı getirildikten sonra tüzüğündeki ”İslam toplumu oluşturma” ifadesini “İslâm dinini yüceltme ve Allah’ın istediği mutlu, adaletli ve müreffeh bir toplum oluşturma” ifadesine dönüştürmüştür (Göksoy, t.y.). Hareket hem Müslümanlara yönelik hem de gayrimüslimlere yönelik bir anlayış benimsemektedir. Müslümanlar için tecdid (yenilenme) anlayışını benimserken, gayrimüslimler için İslam’a davet etmek için uğraşmaktadırlar (“Kepribadian Muhammadiyah”, t.y.). Başkan Haedar Nasir davet anlayışını önemsemekte (Muhammediye, 2021) ve ılımlı İslam ve kozmopolitan İslam düşüncesini benimsemektedir. Muhammediye tasavvuf, taklitçilik ve Hinduizm ve Budizm ile ilişki kurulabilecek öğretilerden ve davranışlardan uzak durmaya çalışmaktadır (Yulyanti, 2018, s. 35).
Muhammediye hastane, okul ve birçok kurum açmakta ve işletmektedir. Toplumsal meseleler üzerine seminerler düzenlemektedir. Yurt içi ve yurt dışı geniş bir teşkilatlanma yapısına sahiptir. Kadın kollarında Aisyiyah Hareketi etkindir. Bu hareket Ahmed Dahlan’ın desteğiyle 1917 yılında kurulmuştur ve KH Fachrodin Hz. Muhammed (sav)in eşinden esinlenerek kuruluşun ismini vermiştir (“Sejarah ‘Aisyiyah,” t.y.). Yoksulluk, çevre, kadın ve çocuk meseleleri üzerine faaliyetlerini sürdürmektedir. MAMPU programının desteğini almaktadır. Bu programın desteği kapsamında çeşitli modeller geliştirmektedir ve faaliyetler yürütmektedir. Balai Sakinah Aisyiyah (BSA) adı altında kadınların bilgi ve liderliğini arttırmaya yönelik gruplar kurmak; IVA testleri, meme kanseri taraması, emzirme danışmanlığı, gençlik hizmetleri ve palyatif bakım gibi birçok sağlık hizmeti için “Hizmet Modeli” üretmiş ve sağlık merkezlerine sunmuştur. Son olarak sadece anne sütüyle beslenme amacını güden Rumah Gizi Modelini geliştirmiştir. Nahdlatul Ulama ile her ne kadar farklı uygulamalara sahip olsalar da iş birliği yapmaktadırlar (Yulvanti, 2018, s. 35). Endonezya Ulema Meclisi’nde yer almaktadır (MUI).
KAYNAKÇA
Göksoy, İ. H. (t.y.). Muhammedi̇yye. TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/muhammediyye--endonezya.
Kepribadian Muhammadiyah (t.y.). Muhammadiyah. https://muhammadiyah.or.id/kepribadian-muhammadiyah/
Muhammadiyah. (2021, 28 Aralık). Kader Mubaligh Muhammadiyah Didorong Memiliki Ilmu Dakwah yang Mendalam. https://muhammadiyah.or.id/kader-mubaligh-muhammadiyah-didorong-memiliki-ilmu-dakwah-yang-mendalam/
Sejarah ‘Aisyiyah. (t.y.). Aisyiyah. https://aisyiyah.or.id/profile
Sejarah Singkat Muhammadiyah. (t.y.). Muhammadiyah. https://muhammadiyah.or.id/sejarah-singkat-muhammadiyah/
Saenong, F. F. (2021). Nahdlatul Ulama (NU): A Grassroots Movement Advocating Moderate Islam. Handbook of Islamic sects and movements (ss. 129-150). Brill.
Yuliyanti, N. (2018). Günümüz Endonezya'sında yaşayan dinler ve inançlar (Yüksek Lisans Tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi,Konya .