Açe halkı Endonezya toprakları içerisinde bağımsızlık mücadelesi veren Müslüman bir halktır. Açe özgürlük mücadelesinin argümanlarından birisi İslami olsa da ekonomik nedenler daha ağır basmaktadır. Bu sebeple Hollanda sömürgesi olan Endonezya’dan çekildikten sonra Açeliler Cava hükümetini Cava sömürgesi olarak tanımıştır. Açelilere göre Cava yönetimi Endonezya’daki tüm halka eşit davranmaktan çok “Cavaizm” ideolojisini yaymaya çalışmakta ve halklara eşit davranmamaktadır. Açe Özgürlük Hareketi, ülkenin yalnızca %7’lik bir kısmına ait olan yönetimi Cavalılara verdikleri için Endonezya’nın Hollandalılar ile iş birliği yaptığını düşünmektedir.

Açe Özgürlük Hareketi’nin Dar’ul İslam Hareketi'nin devamı olduğu kabul edilmektedir. 1976 yılında Hasan Di Tiro’nun yirmi dört arkadaşı ile birlikte bağımsızlık bildirisini okumasıyla mücadele resmi olarak başlamıştır. Hareketin doğuşunda ekonomik nedenler önemli bir paya sahiptir. O dönemde Kuzey Açe’deki doğalgazdan Açelilerin faydalanamaması hareketin ortaya çıkmasına etki eden itici güçlerden birisi olmuştur. Açe, doğalgaz ve petrol açısından Endonezya’nın en zengin bölgesidir. Seküler bir ülke olarak ortaya çıkan Endonezya’nın aksine İslam, Açe Müslümanları için daha belirleyici bir kimlik olmuştır.

Açe Özgürlük Hareketi başlangıçta silahlı mücadeleye başvurmamıştır. Açe Özgürlük Hareketi 1990’lı yıllarda ordunun Açeli köylülere baskı yapmasının ardından silahlanmaya başlamıştır. Böylece Açe Özgürlük Hareketi siyasal mücadeleden silahlı mücadeleye dönüşmüştür. Endonezya ordusunun, hareketin kurucularında olan 24 kişiden 10’unu öldürmesi sonucu hareket silahlı mücadeleye başlamış ve Açe-Sumatra Ulusal Özgürlük Hareketi (ASNLF) kurulmuştur (Özay, 2012). Örgütün kuruluş döneminde yoğun halk desteği yoktu fakat ilerleyen zamanlarda harekete destek artmıştır.

750 GAM savaşçısı Libya’da eğitim görüp ülkeye dönmüş ve bunun üzerine 1990’lı yıllarda Endonezya yönetimi ülkede sıkıyönetim uygulamıştır. Sıkıyönetimin beraberinde insan hakları ihlalleri getirmesi, halk tarafından örgüte yönelik desteği artmıştır. Açelilerin uğradığı baskı ve işkenceler uluslararası insan haklarına dayanarak gündeme taşınmış; bunun sonucunda 2000 yılında Cenevre’de başlayan görüşmeler sonrası COHA adlı barış anlaşması imzalanmıştır. Ancak Endonezya hükümeti 2001 yılında Açe’ye Özel Otonomi verme sözünü yerine getirmemiştir. 2003 yılında Açe’de Barışın Yeniden Sağlanması Konusunda Tokyo Hazırlık Konferansı'na AB, ABD, Japonya ve Dünya Bankasından temsilciler katılmıştır ancak hareketin sözcüleri Cava hükümeti tarafından tutuklanmıştır. Aynı tarihte Açe’de hükümet askeri operasyonlar başlatmıştır. ("Söyleşi: Endonezya barış müzakeresi ve kilit mekanizmaları", 2018).

2004 yılında 9.1 şiddetinde meydana gelen deprem ve tsunami sonrasında 200.000 Endonezyalı hayatını kaybetmiştir. Ölümlerin en fazla Açe bölgesinden olması sebebiyle Cava hükümeti bölgeye yardım etmeye başlamıştır. Bu tarihten itibaren barış görüşmelerinin hızlandığı bilinmektedir. Endonezya hükümetinin siyasi kararlığını devam ettirmesi ve örgütün uzun yıllar süren çatışmadan yorgun düşmesi sonucunda Açe Özgürlük Hareketi bağımsızlık söylemlerinden vazgeçmiştir. Görüşmeler sonucunda mutabakat metni ve Açe İzleme komitesi kurulmuştur. Açe İzleme Komitesi 2005 yılında göreve başlayıp görevi 2006 yılında bitirse de çalışmalar 2012 yılına kadar devam etmiştir. Açe halkı yerel seçimlerinde kendi valilerini, yöneticilerini ve bölge yöneticilerini seçme haklarına sahip oldular. Açe halkının isteğiyle Açe’de şeriat hukuku bulunmaktadır. Açe özgürlük hareketi bağımsızlık düşüncesinden vazgeçse de özerk bir yönetime sahip olmuştur. (Ravich, 2000)

KAYNAKÇA

Özay, M. (2012, 11 Mayıs). Açe Özgürlük Hareketi (Gam -Gerekan Aceh Merdeka). Güneydoğu Asya Çalışmaları. https://guneydoguasyacalismalari.com/2012/05/11/ace-ozgurluk-hareketi-gam-gerekan-ace/

Ravich, S. (2000). Eyeing Indonesia through the Lens of Aceh. The Washington Quarterl, 23(3), 5-20.

Söyleşi: Endonezya barış müzakeresi ve kilit mekanizmaları. (2018, 4 Temmuz).Hakikat Adalet Hafıza Merkezi. https://hakikatadalethafiza.org/endonezya-baris-muzakeresinin-kilit-mekanizmalari/