Hayatımızın birçok alanına temas eden en önemli sektörlerden birinin finans sektörü olduğu yadsınamaz bir gerçektir. Her geçen gün hayatımızda daha çok yer kaplayan bu sektörün ivme kazanmasındaki önemli katalizörler, teknoloji ve günden güne artan dijitalleşmedir. Geleneksel finansal enstrümanların cevap veremediği tüketici ihtiyaçlarını karşılamak üzere teknolojiyi de kullanarak geliştirilen ürün ve/veya hizmetleri fintek (fintech) çözümleri olarak tanımlamak mümkündür.
Fintek, “finansal teknoloji”nin kısaltmasıdır ve finansal hizmetleri geliştirmek için yenilikçi teknolojilerin uygulanmasını ifade eder. Cumhurbaşkanlığı Finans Ofisi tarafından hazırlanan fintek sözlüğünde ise bu kavram; finansal hizmetleri yenilikçi, tamamlayıcı ve hızlandırıcı iş modelleri ile sayısal teknolojiler kullanarak sunan kuruluş veya ürün olarak tanımlanır (2023). Fintek; etki alanı olarak mobil bankacılık, çevrimiçi ödemeler, bireysel borç verme, blok zinciri ve açık bankacılık gibi geniş bir yelpazeye sahiptir. Fintek çözümleri yapay zeka, makine öğrenimi ve büyük veri gibi alanlardaki gelişmelerden yararlanarak finansal hizmetleri daha hızlı, daha verimli ve daha erişilebilir hale getirmeyi amaçlar. Nakit işlemler yerine dijital cüzdanlardan otomatik yatırım platformlarına kadar fintek, finans sektörünü dönüştürerek bireylere ve işletmelere yeni araçlar sunarak hizmetlere erişimi demokratikleştirir.
Fintek çözümleri, bankacılıktan yatırıma ve sigortaya kadar her şeyi şekillendirerek finansal hizmetleri daha uygun, maliyet açısından verimli ve bireysel ihtiyaçlara cevap verebilecek hale getirmeyi amaçlar. Fintek alanındaki gelişmelerin etkisi, finans sektöründe yoğun olarak görülürken bu etkiler demografik olarak da kimi talepleri beraberinde getirmiştir. Cinsiyet, eğitim, teknoloji adaptasyonu gibi birçok değişkene göre farklılıklar gösteren fintek çözümleri, dini hassasiyetlere de cevap vermek konusunda başarılı olmuştur.
İslam’da yer alan etik ve dini ilkelere uygun bir finans talebi fintek çözümleri tarafından karşılanmaya çalışılmıştır. İslami Fintek, fintekin teknolojik ilerlemelerini İslami finansın etik ve ahlaki temelleriyle birleştirir. Şeriat (İslam hukuku) kaynaklı etik değerlere dayalı bir model olarak, etik finansı değerli bulan küresel bir demografiye hitap eder ve fintek içinde en hızlı büyüyen sektörlerden biridir. İslami finansın faiz (riba), aşırı belirsizlik (gharar) ve spekülasyon veya kumardan (maysir) kaçınma gibi ilkeleri, onu geleneksel finanstan farklı kılar. Kullanıcı sayısı, hacim ve gelişim potansiyeli gibi birçok metrikte öncü olan İslami finteklere has bazıtanımlayıcı özellikler bulunur:
● Şeriat İlkelerine Uyum: İslami fintekteki her hizmet veya ürün, İslami değerlere uygunluğun sağlanması için Şeriat ilkelerine uyum sağlamak durumundadır. Bu durum genellikle finansal uygulamaları ve ürünleri inceleyip onaylayan İslam âlimleriyle veya bir Şeriat kurulu ile istişare yapılmasını gerektirir.
● Faiz ve Spekülasyondan Kaçınma: İslami finansta ribanın yasak olması sebebiyle İslami fintek ürünleri, faiz bazlı finansman ve spekülatif yatırımlar yerine maddi varlıklarla teminat altına alınmış işlemlere odaklanır.
● Kâr ve Zarar Paylaşım Modelleri: Geleneksel finans sıklıkla faiz bazlı kredilere dayanır. Ancak İslami fintek, kâr ve zararın paylaşıldığı “müşareke” ve “mudaraba” gibi modelleri kullanır. Bu modeller, riski adil bir şekilde paylaşmayı teşvik ederek İslami finans kıstasları ile uyum sağlar.
İslami Fintek Ürünleri
İslami fintek çözümleri dijital bankacılık, sigorta, kitle fonlaması, blok zincir ve yatırım gibi birçok alanda etik ve İslami kıstaslara uygun ürün ve hizmetler sunmaktadır. Bu ürün ve hizmetler şu şekildedir:
● Dijital Bankacılık: İslami bankalar, kullanıcıların faiz gibi İslami kıstaslara uymayan unsurlar olmadan hesapları yönetmesini, para transferleri yapmasını ve ödemeler gerçekleştirmesini sağlayan dijital bankacılık hizmetleri sağlar. Ülkemizdeki Albaraka Türk Katılım Bankası, Almanya’da bir dönem kullanıma sunduğu Insha fintek hizmeti ile dijital bankacılık çözümleri ve kullanıcı dostu bir bankacılık deneyimi sunmayı amaçlamıştır.
● Sigorta (Takaful): İslami sigorta veya takaful, katılımcıların ticari bir sigortacıya prim ödemek yerine ortak bir havuza katkıda bulunduğu bir işbirliği modelidir. Takaful, Emarat ve Salama Sigorta gibi dijital platformlar takafule erişimi kolaylaştırmış, takaful planlarına katılma ve yönetme sürecini basitleştirmiştir.
● Kitle Fonlaması: Pay ve borç bazlı modeller dahil olmak üzere kitle fonlaması platformları, kâr ve zarar paylaşımına odaklanarak Şeriat ilkelerine uyum sağlayan alternatif yatırım ve finansman çözümleri sunarlar. Malezya’da faaliyet gösteren Ethis gibi kişiler arası (P2P) borç verme platformları, yatırımcıların Şeriat uyumlu yatırımlar aracılığıyla projelere destek olmasını sağlar. Bu platformlar genellikle spekülasyonu ve riski azaltan net varlıklar (emlak veya KOBİ’ler gibi) üzerinden süreçlerini yürütmektedirler.
● Blok Zinciri ve Akıllı Sözleşmeler: Blok zinciri teknolojisi şeffaflığı artıran ve süreci demokratikleştiren unsurlar sunmaktadır. İslami finans ilkeleriyle uyum sağlayan teknolojilerden akıllı sözleşmeler, kâr ve zarar dağıtımını otomatikleştirerek Müşareke bazlı ortaklıkları kolaylaştırabilir. İslami finans kıstaslarından şeffaflığın önemi ele alındığında blok zincirinin değiştirilemez kayıt özelliği, yatırım ve işlemleri yönetmede güven sağladığı ifade edilebilir.
● Servet Yönetimi ve Robo-Danışmanlık: Servet yönetimi alanında kullanılan robo danışmanlar; alkol, kumar ve tütün gibi yasaklı sektörlerden kaçınan endüstrilerde çeşitlendirilmiş portföyler oluşturmak için algoritmalar kullanır. Yapay zeka ve makine öğrenmesi gibi teknolojik unsurların büyük önem arz ettiği bu alanda faaliyet gösteren Wahed Invest gibi şeriat uyumlu robo-danışmanlar, İslami ilkelere uygun servet yönetim hizmetleri sunarak İslami finans kıstasları doğrultusunda taranan portföylere erişim sağlar.
İslami Fintek Şirket Örnekleri
İslami fintek şirketleri, farklı bölgeler ve sektörler arasında çeşitlilik gösteren ürün ve hizmetler sunmaktadır. Bu şirketlere IFIN, Hijra, LaunchGood ve Tabby gibi örnekler verilebilir:
● IFIN: Bankalara otomobil finansmanı, mortgage ve kişisel finansman gibi Şeriat uyumlu ürünler sunmaları için altyapı sağlayan dijital bir platformdur. İşlem sürelerini kısaltan dijital teknolojileri murabaha, müşareke ve sukuk gibi İslami finans enstrümanları ile birleştiren şirketin sunduğu çözümler Orta Doğu, Güneydoğu Asya ve Afrika gibi bölgelerde yoğun olarak kullanılmaktadır.
● Hijra: Dijital bankacılık uygulamaları, kişiler arası borç verme, iş geliştirme gibi birçok alanda faaliyet gösteren ve Hijra ismini kullanmaya başlamadan önce Alami Group olarak bilinen şirket, kurulduğu Endonezya’da hızla büyümüştür. İlk dönemlerinde kobilerin finansmana erişimini kolaylaştırmayı amaçlayan şirket, ilerleyen dönemlerde farklı iş kollarında da İslami kıstaslara uygun olarak faaliyetlerini genişletmiştir.
● LaunchGood: Bu şirket özellikle sosyal etkisi yüksek ve toplumsal değişimlere öncü olabilecek projelerin finansmanını kolaylaştırma amacıyla kurulan bağışa dayalı bir kitle fonlama platformudur. Projelerin hedeflerine ulaşması için destek olmak isteyenler ile proje sahipleri arasında köprü görevi gören platform, İslami finans kıstaslarına uyumlu olarak faaliyet göstermektedir.
● Tabby: Son dönemde hızla büyüyen Şimdi Al Sonra Öde (Buy Now Pay Later) çözümlerini Orta Doğu bölgesinde uygulayan şirket, tüketicilere alışverişlerinde esneklik sağlamayı amaçlar. Güçlü işbirlikleri, inovatif çözümler ve esnek ödeme planları sunan şirket, kullanıcıların finansal bilinçlenmesine de katkı sağlayacak faaliyetler yürütmektedir.
Gelişen Alanlar ve Beklentiler
İslami finansal teknolojiler, alışılagelmiş finansal sistemlere yenilikçi bir alternatif sunarak özellikle genç nüfus ve girişimciler için cazip fırsatlar sunmaktadır. Bu alandaki gelişmeler, dijitalleşmenin etkisiyle hızlanarak küresel finans sisteminin ayrılmaz bir parçası haline gelecektir. Bu süreçler yaşanırken İslami fintek alanında gelişen alanları ve trendleri takip etmek oldukça önem arz etmektedir. İslami fintek doğası gereğince birçok alana temas etme potansiyeline sahip olmasına karşın görece daha fazla dikkat çektiği düşünülen hususlara aşağıda yer verilmiştir.
● Küresel Büyüme ve Erişilebilirlik: İslami fintekler sadece Müslüman ülkelerde değil, Müslüman toplumların yaşadığı Birleşik Krallık ve Kanada gibi birçok ülkede de yayılmaktadır. Global bir köy olarak adlandırılan yerküre üzerindeki tüm bölgelere erişim, her geçen gün kolaylaşmaktadır. İslami fintekler de sundukları çözümlerle bu gelişimden faydalanacaklardır.
● Blok Zincir ve Yapay Zeka: Son dönemin en önemli teknolojik gelişmeleri olan bu iki unsuru çözümleriyle entegre eden İslami fintekler birkaç adım öne geçebileceklerdir.
● Dijital Para Birimleri ve Merkez Bankası Dijital Para Birimleri: Ülkemizde birçok kez İslami Merkez Bankası çalışması yapılmış olmasına karşın çalışmalar hayata geçirilememiştir. Teknolojik gelişmelerle ortaya çıkan dijital para alanında ve hem merkezi hem de DeFi olarak bilinen merkeziyetsiz finans alanında İslami kıstasları önemseyen çözümlere ihtiyaç vardır. Bu ihtiyaçlar bünyelerinde ciddi fırsatları da barındırır.
Sonuç
İslami fintek kavramı, İslami finans kıstasları ile modern finansal ihtiyaçlar arasında bir köprü kurmaktadır. Müslümanlar ve etik finansı önemseyenler için adil, uyumlu ve yenilikçi finansal hizmetlere erişim sağlayan bu çözümlerin hayatımızdaki yeri her geçen gün artmaktadır. Zorluklara rağmen İslami fintek sektörünün geleceği, birçok alanda umut verici fırsatlara açıktır. İslami fintekler, İslami finansı teknolojik yeniliklerle uyumlu hale getirerek finansal kapsayıcılığı yeniden tanımlama ve finansı küresel ölçekte erişilebilir ve adil hale getirme potansiyeline sahiptir.
Kaynakça
Cumhurbaşkanlığı Finans Ofisi. (2023). Fintek sözlüğü. cbfo.gov.tr/fintek-sozlugu adresinden 11.11.2024 tarihinde erişildi.
Editör Notu: Konu hakkında daha fazla bilgi için İLKE Vakfı araştırma merkezlerinden İslam İktisadı Araştırma Merkezi (İKAM) tarafından hazırlanan Türkiye’de İslam İktisadı ve Finansı Ekosistem Raporu 2023 ve İslami Fintek: Yenilikçi Finans Çözümleri raporlarını inceleyebilirsiniz.
