Birleşik Krallık’taki Müslüman nüfusun artışı ve buna bağlı olarak Müslümanların hayırseverlik faaliyetlerindeki yükselişi, İngiliz hayırseverlik alanını genişletmiş ve güçlendirmiştir. İnsani değerler ve inanç temelinde hareket eden Müslüman hayırseverlik uygulamaları, Birleşik Krallık’ta canlı bir sivil toplum oluşturulmasına yardımcı olmaktadır. Güncel bir rapor, Birleşik Krallık’taki Müslümanların diğer inanç gruplarına göre dört kat daha fazla bağış yaptığını gösteriyor (BlueState, 2024). Diğer yerlerde olduğu gibi, Müslüman hayır kurumları da yaşam maliyeti krizi ve pandeminin ardından toparlanma süreci gibi zorluklarla karşı karşıya kalmıştır. Ancak bunun yanında Müslümanlara ait hayır kurumları ve uygulayıcıları İslamofobi ortamında da faaliyet gösteriyor ve Finansal Terörle Mücadele politikalarından orantısız bir şekilde etkileniyorlar (Metcalfe-Hough, 2015; FitzGerald, 2024; May, 2021).  

Yardım Dağıtım Mekanizmaları

Birleşik Krallık’ta yaşayan Müslümanlar, bir azınlık inanç grubu oluşturarak hayırseverlik pratiklerini etkiliyorlar. Resmî devlet destekli zekât komiteleri ve destekli camiler veya İslami kurumlar bulunmadığı için, Birleşik Krallık’taki Müslümanlar sadakalarını toplamak ve dağıtmak için çeşitli yöntemler geliştirmişlerdir. Bazı Müslümanlar, hayır yükümlülüklerini doğrudan tanıdıkları ihtiyaç sahiplerine ya kişisel olarak ya da banka havaleleri veya resmî olmayan değer transfer sistemleri aracılığıyla dağıtıyorlar. Ayrıca birçok Müslüman, yerel camilerde ve İslami merkezlerde kurumların etrafında bulunan bağış toplama kutularına para yatırarak hayır işlerine katkıda bulunuyor. Müslümanların yardım fonlarını dağıtmalarının bir diğer yaygın yolu da İslami çizgide faaliyet gösteren yahut seküler bir tutum sergileyen hayır kurumlarıdır. Çoğu zaman, yardım fonları yukarıdaki mekanizmaların bir karışımı yoluyla dağıtılır.

Birleşik Krallık’taki İslami yardım kuruluşları İslamic Relief’in kurulmasıyla birlikte 1980’lerin ortalarından bu yana İngiltere’de kendilerini kabul ettirmişlerdir. 1990'lı yıllar, Bosna krizi gibi uluslararası siyasi olayların da etkisiyle Müslüman hayırseverlik sektörünün genişlemesine ve büyümesine tanıklık etmiştir. Şu anda Birleşik Krallık'ta, en bilinenleri Islamic Relief, Ummah Welfare Trust, Muslim Hands, Human Appeal, Penny Appeal ve National Zakat Foundation olmak üzere birçok Müslüman hayır kurumu bulunur. Bu kuruluşlardan bazıları ağırlıkla yurt dışına bazıları da sadece Birleşik Krallık’taki dağıtıma yönelerek farklı projeler yürütmeye odaklanırlar. Çoğu kuruluş ise hem yurt içi hem de uluslararası bağışlara aynı anda odaklanır. 

Birleşik Krallık’taki Müslüman hayır kurumlarının sayısı sürekli olarak artmakta ve bu kurumlar hem yurt içinde hem yurt dışında yoksulluk ve zorluklara karşı yardım sağlamaktadır. 

Birleşik Krallık’taki Müslümanlara Ait Hayır Kurumları

11 Eylül ve Terörizmle Savaş’ın ardından hayır kurumları, uluslararası düzeyde terör finansmanı için bir örtü olarak kullanılma şüphesiyle değerlendirilmiştir (May, 2021). Birleşik Krallık’ta finansal terörle mücadele politikalarının hayır kurumları üzerindeki olumsuz etkileri çeşitli şekillerde hissedilir. En belirgin etkiler arasında; hayır kurumlarının giderek artan düzenleme ve denetimlere tabi tutulması, uluslararası insani yardım çalışmalarına (özellikle Afganistan, Filistin, Suriye, Somali gibi yüksek riskli çatışma bölgelerindeki projelere) duyulan şüphe ve ana akım bankacılık ile finans kurumlarına erişimde yaşanan zorluklar bulunmaktadır. Bu tür olumsuz etkileri her ne kadar tüm insani yardım ve kâr amacı gütmeyen kuruluş hissetmiş olsa da Müslüman hayır kurumları daha şiddetli bir şekilde etkilenmiştir. Orantısız bir şekilde, birçok Müslüman hayır kurumu “Charity Commission” tarafından soruşturmayla karşı karşıya kalmış ve ana akım bankacılık hizmetlerine erişimde zorluklar yaşamıştır (Randeep, 2014; Imtiaz, 2017; May, 2021). Bu zorluklara rağmen, Birleşik Krallık’taki Müslüman hayır kurumlarının sayısı sürekli olarak artmakta ve bu kurumlar hem yurt içinde hem yurt dışında yoksulluk ve zorluklara karşı yardım sağlamaktadır. 

Hâlihazırda İngiltere ve Galler’deki “Charity Commission”a kayıtlı ve tahmini toplam geliri 275 milyon sterlin olan 1600’ün üstünde Müslüman hayır kurumu bulunmaktadır (Yasmin and Ghafran, 2019, s. 5). Bir NPC raporunda Müslüman hayır kurumlarının Birleşik Krallık’taki hayır sektörü içinde yaklaşık %4,74’lük bir paya sahip olduğu ancak toplam hayır gelirinin sadece %3,32’sini alabildikleri belirtilmiştir (Wharton and Las Casas, 2016, s. 12). Bu durum, Britanya Müslüman toplumunun yalnızca diğer Müslümanlara yardım etmekle kalmayıp, inanç sınırlarını aşan nedenleri finansal olarak desteklemeye istekli olduklarını gösterir. Dolayısıyla, bağışlar “sadaka” kategorisine girer ve inanç, milliyet veya diğer özel kategorilere bakılmaksızın ihtiyaç sahipleri için hayır amaçlı kullanılması niyetiyle yapılır. Sadaka, genel hayır için kullanılan bir terimdir ve yalnızca para vermekle sınırlı değildir, bir gülümseme veya çöp toplama gibi eylemler de sadaka olarak kabul edilebilir. Zekâttan farklı olarak Kur’an’da sadaka üzerine herhangi bir kısıtlama yoktur ve Birleşik Krallık’taki Müslümanlar değerli gördükleri herhangi bir amaçla bağışta bulunurlar. Bu nedenle, sadaka uygulamaları büyük ölçüde, Müslüman ve gayrimüslim bağış davranışları arasında ayırt edilemez ve finansal olarak yıllık zekât bağışlarından çok daha anlamlıdır. Müslüman hayırseverlerle yapılan nitel mülakatlar, sadaka vermenin birden fazla motivasyonu olduğunu ortaya çıkarmıştır. Ancak bu motivasyonlar nihayetinde Allah’ın hayır işlerini ödüllendireceğine, fakirlerin ve ihtiyaç sahiplerinin sadaka hakkına sahip olduğuna ve hayır işlerinin toplumsal aidiyet yarattığına olan inançtan kaynaklanır. Bir görüşmecinin sadaka motivasyonlarına dair bir açıklaması şu şekildeydi:

“Doğal olarak fakirlere yardım etmeniz gerektiği inancıyla büyütülmüşsünüzdür... Onların bir hakkı var. Onlara verdiğinizde onlar sizin kardeşiniz gibi olur ve bu insanlık arasında bir sevgi yaratır. Bu, bir insan ırkının bağlarını oluşturur.”

Yerel Olarak Bağış Yapma Yükümlülüğü

Kur’an zekâtın sekiz kategorideki hak sahiplerine verilmesi gerektiğini öğütler. Birleşik Krallık bağlamında, bireysel bağışların vurgusu büyük ölçüde söz konusu ilk iki kategori üzerinedir: Fakirler ve miskinler. Müslüman çoğunluklu devletlerdeki hayır uygulamalarının aksine, Birleşik Krallık’taki Müslümanlar genellikle zekât bağışlarının önemli bir yüzdesinin yurt dışında alındığını kabul ederler. Görüşmecilerin hayırseverlik tanımlamaları; aile ve akrabalara karşı yükümlülükler, küresel ümmete yönelik dini yükümlülükler, yoksulluk ve ekonomik güvensizlikle ilişkili acıları ve zorlukları hafifletme gibi insani gayelerle ilgilidir. Ehl-i sünnetin önde gelen dört hukuk ekolünde de zekâtın yerel olarak verilmesi gerektiğinin kabul edilmesine rağmen, Birleşik Krallık’taki birçok Müslüman zekâtlarını yurt dışına bağışlamaktadır. Bu sebepten, İslam dininin sadakanın kendi çevremize veya topluluğumuza verilmesini teşvik ettiğinin farkında olmalarına rağmen, Birleşik Krallık'taki birçok Müslüman için belirleyici faktör coğrafya değil, ihtiyaç olarak öne çıkar. 

Bu ikilemin bir diğer tarafı sadece en büyük ihtiyaç algılarıyla değil, aynı zamanda “yerellik”, “aile” ve “cemaat” kavramlarının yorumlarıyla da ilgilidir. Bu zorluk, kitlesel göç çağında “yerel” olarak nereye bakılması gerektiği konusunda mı ortaya çıkıyor? “Cemaat” kim olarak kabul ediliyor? “Yakınlık” coğrafi yakınlıkla mı, tanışıklık/kan bağıyla mı yoksa dini aidiyetle mi ilişkilendirilmeli? Kitlesel göç çağında ve Birleşik Krallık gibi Müslümanların azınlık olduğu bir devlette bu zorluklar ve çelişkiler daha belirgin hale gelir. Örneğin aile coğrafi olarak dağılmış ise yerel olarak bağış yapmak ve ailenizle başlamak arasında bir çelişki olabilir. Dolayısıyla Britanya dışında bağış yapmayı seçen pek çok birey için algı, Britanya devletinin yoksulluk ve ihtiyaçla ilişkili acılara karşı koruma ve sosyal yardım sağladığı yönündedir. Bu nedenle, diğer yerlerdeki ihtiyaç ve yoksulluk seviyeleriyle karşılaştırıldığında, bazıları Birleşik Krallık içinde bağış yapmayı uygun görmemiştir. Birleşik Krallık’taki Müslümanlar, Birleşik Krallık içinde veya dışında bağış yapma arasında bir tercih yapmak yerine, küresel ümmete karşı yükümlülüklerini koruyup Britanya toplumundaki yerlerini müzakere ederek her iki seçeneği de değerlendirme eğilimindedirler. Bu şekilde hayırseverlik uygulamaları aracılığıyla hem Britanyalı hem de Müslüman olduklarını gösterirler.

Kaynakça

Bluestate, (2024). British Muslim Giving Behaviours: What we know about the most generous group of UK donors?. BlueState.  https://www.bluestate.co/wp-content/uploads/2024/04/Blue_State_Muslim_Giving_Behaviours_Report_April_2024.pdf adresinden erişildi.

FitzGerald, G. (2024). Mapping anti- Muslim discrimination and information manipulation, and its impact on humanitarian aid and development. Fairfax, VA: The Schar School of Policy & Government, George Mason University. https://jliflc.com/resources/fitzgerald-mapping-anti-muslim-discrimination/ adresinden erişildi.

Imtiaz, A. (2019). An Examination of the Inquiries Conducted on British Muslim Charities by the Charity Commission. Muslim Charities Forum. https://www.muslimcharitiesforum.org.uk/wp-content/uploads/2020/01/MCF_JOURNAL_1920_WebSinglePage_FINAL.pdf adresinden erişildi.

May, S. (2021). Islamic charity: how charitable giving became seen as a threat to national security. London: Zed Books.

Metcalfe-Hough. V, Keatinge, T. & Pantuliano, S. (2015). Uk humanitarian aid in the age of counter-terrorism: perceptions and reality.  Humanitarian Policy Group Working Paper. London: Overseas Development Institute. https://media.odi.org/documents/9479.pdf adresinden erişildi.

Muslim Council of Britain. (2015). British Muslims in Numbers: A Demographic, Socio-Economic and Health Profile of Muslims in Britain Drawing on the 2011 Census. www.mcb.org.uk/wp-content/uploads/2015/02/mcbCensusReport_2015.pdf  adresinden erişildi.

Ramesh, Randeep (2014). Quarter of Charity Commission Inquiries Target Muslim Groups. The Guardian.  https://www.theguardian.com/society/2014/nov/16/charity-commission-inquiries-muslim-groups adresinden erişildi.

Yasmin, S. & Ghafran, C. (2019). The problematics of accountability: ınternal responses to external pressures in exposed organisations. Critical Perspectives on Accounting (64).

Wharton, R. & Lucy de Las Casas (2016). What a difference a faith makes: ınsights ınto faith-based charities. NCP Report. London: New Philanthropy Capital.