Bu çalışma, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun 1974 yılında Güney Afrika Cumhuriyeti’nin temsilini reddetme kararını inceleyerek, benzer bir yaklaşımın günümüz İsrail örneğinde uygulanabilir olup olmadığını tartışmayı amaçlamaktadır. Güney Afrika kararının dayandığı gerekçeler, özellikle apartheid rejiminin meşruiyet ekseninde değerlendirilmesi ve devamında alınan karar, devletlerin Birleşmiş Milletler’de temsil hakkının sınırlarını anlamak açısından önem taşımaktadır. Bu çerçevede araştırma, uluslararası hukukun temel ilkeleri ile örgüt içi temsil meşruiyeti arasındaki ilişkiyi ortaya koymayı hedeflemektedir.

Birleşmiş Milletler’in Yapısı ve Karar Alma Mekanizması

Birleşmiş Milletler (BM), iki dünya savaşının ardından uluslararası barış ve güvenliği tesis etmek, bu ilkelere yönelik tehditleri uluslararası hukuk ve adalet çerçevesinde çözümlemek amacıyla kurulmuş bir ulusüstü örgüttür (United Nations, 1945, Art. 1). BM’nin yapısı incelendiğinde, barışa karşı oluşabilecek tehditleri bertaraf etme konusunda uzlaşıdan askeri müdahaleye kadar geniş bir yetki alanına sahip organın Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi olduğu görülmektedir (United Nations, 1945, Art. 33-51). Bununla beraber bir devletin BM’den çıkarılması da yalnızca Güvenlik Konseyi’nin tavsiyesi ve Genel Kurul’un kararı ile mümkündür (United Nations, 1945, Art. 6). Ancak Güvenlik Konseyi’nin beş daimi üyesine tanınan veto yetkisi, çoğu zaman bu mekanizmanın işlemesini engellemekte, özellikle çıkar çatışmalarının yaşandığı durumlarda karar alınmasını neredeyse imkansız hale getirmektedir.

Bu tıkanıklık durumu, BM çatısı altında devletlerin farklı çözüm yolları arayışına yönelmesine neden olmuştur. Bu doğal yönelişin sonuçlarından birisi olan, BM Genel Kurulu tarafından kabul edilen “Barış İçin Birleşme (Uniting for Peace)” kararları, Güvenlik Konseyi’nin işlevsiz kaldığı durumlarda Genel Kurul’a belirli yetkiler tanıyarak örgüte hareket kabiliyeti kazandırmıştır.[1] Nitekim bu çalışmada incelenecek olan Geçerlilik Komitesi (Credentials Committee) kararı da benzer bir tıkanıklığın ardından BM’de yer alan devletlerin inisiyatif kullanması örneklerinden birini teşkil etmektedir.

Güney Afrika Cumhuriyeti’nin Temsiliyetinin Reddi (1974)

1974 yılında, apartheid rejimiyle yönetilen Güney Afrika Cumhuriyeti’nin mevcut durumunun kabul edilemez olduğu ve bu yönetim anlayışının sonlandırılması gerektiği hem BM Genel Kurulu[2] hem de BM Güvenlik Konseyi[3] kararlarında defalarca kez belirtilmiştir. Tüm bu belgeler içerisinde değerlendirilecek olan temel karar, 28 Eylül 1974 tarihli ve A/9779 sayılı Geçerlilik Komitesi kararıdır.

Geçerlilik Komitesi’nin görevi, BM üyesi devletler tarafından gönderilen temsilcilerin yetki belgelerini (credentials) incelemektir. Dokuz üyeden oluşan bu komite, her oturumun başında Genel Kurul Başkanı’nın önerisi üzerine Genel Kurul tarafından seçilmektedir.[4](United Nations, 2025: 26)

1974 oturumunda komite üyeleri Belçika, Çin, Kosta Rika, Filipinler, Senegal, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB), Tanzanya, Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Venezuela idi. Komite başkanlığını ise Filipinler temsilcisi Jose D. Ingles yürütmekteydi.

İlgili karar, komitede yer alan devletlerin belirtilmesi, yetki belgesini gönderen devletlerin belirtilmesi gibi teknik meselelerle başlamaktadır. Devamında komite başkanının, yetki belgelerinin incelenmesi yönündeki daveti üzerine, Senegal temsilcisi Güney Afrika delegasyonunun yetkisine itirazda bulunmuştur. İtirazının temelinde, Birleşmiş Milletler’e temsilci gönderen Güney Afrika hükümetinin ırkçı temellere dayanan bir yapıya sahip olması, bu yapının devletin tamamını değil yalnızca nüfusun küçük bir bölümünü temsil etmesi gerekçesine dayanmaktadır. Senegal temsilcisi, bu durumun Güney Afrika hükümetinin kurumsal bir anlayış ve uygulama olarak apartheid rejimini benimsediğini açıkça gösterdiğini ifade etmiştir. Güney Afrika hükümetinin bu tutumu, geçmişte de Birleşmiş Milletler tarafından birçok kez kınanmıştır. Ayrıca Senegal temsilcisi, Güney Afrika Cumhuriyeti’nin 1945 yılında apartheid rejimini benimsemesi durumunda, Birleşmiş Milletler tarafından üye devlet olarak kabul edilmeyeceğini belirtmiştir.

Bununla birlikte, Senegal temsilcisi, Güney Afrika’nın Birleşmiş Milletler üyeliğinin sonlandırılması gibi bir talepte bulunmadığını belirtmiştir.[5] Her ne kadar Güney Afrika tarafından gönderilen delegasyonda farklı etnik gruplardan bireyler yer alıyor olsa da bu durumun ülkedeki apartheid rejiminin varlığını ortadan kaldırmadığını ifade etmiştir. Bu gerekçeler doğrultusunda Senegal temsilcisi, Güney Afrika tarafından gönderilen delegasyonun yetki belgesinin kabul edilmemesi gerektiğini savunmuştur.

Senegal temsilcisinin bu talebine Çin, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) ve Tanzanya temsilcileri de katıldıklarını bildirmiştir.

Buna karşılık, Amerika Birleşik Devletleri temsilcisi, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’na bağlı bu komitenin görevinin, BM İç Tüzüğü’nün 27 ve 28. maddelerinde[6] belirtildiği üzere, yalnızca yetki belgelerinin usulüne uygun olarak sunulup sunulmadığını incelemek ve idari görevleri yerine getirmek olduğunu ifade etmiştir. ABD temsilcisine göre, iç tüzükte bir hükümetin temsiliyetinin meşruiyet derecesini belirlemeye yönelik bir hüküm bulunmadığını, dolayısıyla komite, bu konuda karar verme yetkisine sahip olmadığını belirtmiştir.

ABD temsilcisi, ülkesinin apartheid rejimine karşı olduğunu ve bu konudaki tutumunu defalarca açıkça ortaya koyduğunu hatırlatmış, ancak komitenin yetki alanı dışında bir konuda karar almasının tehlikeli bir emsal oluşturacağını belirtmiştir. Bununla birlikte, Güney Afrika’nın Birleşmiş Milletler faaliyetlerine katılımının faydalı olabileceğini savunmuştur. Nitekim ABD temsilcisi, geçmişte BM üyeliğini sürdüren Portekiz örneğini hatırlatarak, Portekiz’in sömürgecilik politikaları üzerinde BM’nin etkili olduğunu ve bu nedenle Güney Afrika’nın üyeliğinin sürdürülmesinin benzer bir işlev görebileceğini, meselede uzlaşının sağlanması için önem arz edebileceğini ifade etmiştir. Bu argümanlarla, ABD temsilcisi Güney Afrika delegasyonunun yetki belgesinin kabul edilmesini önermiştir.

Belçika temsilcisi de ABD ile aynı görüşü paylaşarak Güney Afrika delegasyonunun yetki belgesinin onaylanması yönünde görüş bildirmiştir.

Kosta Rika temsilcisi ise, içerik bakımından Senegal temsilcisiyle benzer düşüncelere sahip olduğunu, ancak BM Şartı’nın 6. maddesi uyarınca bir devleti üyelikten askıya alma veya örgütten çıkarma yetkisinin Geçerlilik Komitesi’ne değil, Güvenlik Konseyi’nin önerisi üzerine Genel Kurul’a ait olduğunu ifade etmiştir. Bu nedenle, komitenin Güney Afrika delegasyonunun yetki belgesini reddetme yetkisine sahip olmadığını belirterek, belgenin kabul edilmesi yönünde oy kullanmıştır.

Bunun üzerine yeniden söz alan Senegal temsilcisi, hukukun çeşitli kaynakları bulunduğunu ve bunların tümünün iç tüzüğün 27. maddesinde açıkça belirtilmediğini dile getirmiştir. Senegal temsilcisi ayrıca, delegasyonunun Güney Afrika’nın BM üyeliğinin sona erdirilmesini talep etmediğini; yalnızca Güney Afrika halkının tamamını temsil etmeyen bir hükümet tarafından atanan delegasyonun yetki belgesinin kabul edilmemesi gerektiğini savunduğunu yinelemiştir.

Komite başkanı sıfatıyla görev yapan Filipinler temsilcisi Jose D. Ingles ise, başkanlık görevinden bağımsız bir biçimde yaptığı açıklamada, Genel Kurul’un 3151 G (XXVIII)[7] sayılı kararına atıfta bulunarak, Güney Afrika’da bulunan rejimin, Güney Afrika halkının tamamını temsil etme hakkına sahip olmadığını ifade etmiştir. Ingles, söz konusu kararın ani bir reaksiyon sonucu alınmadığını; aksine, Güney Afrika hükümetine apartheid rejiminden vazgeçmesi yönünde uzun süredir çağrılar yapıldığını, buna rağmen hükümetin bu çağrılara uygun hiçbir adım atmamasının sonucunda bu kararın alındığını belirtmiştir.

Filipinler temsilcisi, açıklamalarının devamında Güney Afrika’daki durumun vahametini daha net ortaya koymak amacıyla çeşitli verilerden ve istatistiklerden yararlanarak ülkenin durumunu detaylı biçimde aktarmıştır.

Oylama sonucunda beş üye Güney Afrika delegasyonunun temsilinin reddini onaylamış, üç üye reddetmiş, bir üye ise çekimser kalmıştır. Bu karar, daha sonra BM Genel Kurulu’nun A/RES/3206 sayılı kararıyla onanmıştır. Böylece Güney Afrika Cumhuriyeti tarafından gönderilen delegasyonun yetkisi, önce yetki komitesi, sonra Genel Kurul kararıyla kabul edilmemiştir.

3. İsrail Temsiliyetinin Reddine Dair Değerlendirme

İncelenen kararın temel dayanağını Güney Afrika’daki apartheid rejiminin varlığı oluşturmaktadır. Bu rejim, devletin tüm halkını değil, yalnızca belirli bir kesimini temsil eden bir yönetim anlayışına dayanmaktadır. Böylelikle, bu yönetim tarafından görevlendirilen delegasyonun da ülke halkını meşru biçimde temsil etme hakkına sahip olmadığı ileri sürülmektedir.

Bununla birlikte, karar yalnızca bu ana argüman üzerine inşa edilmemiş, ikincil nitelikte önemli bir gerekçe daha ileri sürülmüştür. Bu yan argüman, kararın İsrail örneğinde de değerlendirilmesine olanak tanıyabilecek niteliktedir. Senegal temsilcisinin dile getirdiği “Güney Afrika Cumhuriyeti, 1945 yılında apartheid rejimini benimsemiş olsaydı, Birleşmiş Milletler tarafından devlet olarak kabul edilmeyecekti”[8] yönündeki ifade, dikkate değerdir. Bu argüman, Birleşmiş Milletler’in kurucu ilkeleriyle bağdaşmayan rejim veya eylemlere sahip devletlerin üyeliğinin, üyeliğe kabul sonrasında da tartışmalı hale gelebileceği düşüncesini ortaya koymaktadır. Yani aslında, BM 2/4’te yer alan bir Jus Cogens ilke olan[9] kuvvet kullanma yasağını ihlal eden günümüz devleti şayet BM’ye ilk gireceği vakit bu eylemler üzere olsaydı BM’ye üye devlet olarak kabul edilmezdi diyebiliriz.

Birleşmiş Milletler Genel Kurulu[10] ve Güvenlik Konseyi[11] tarafından, İsrail’in özellikle belirli eylemlerini durdurmaya yönelik çok sayıda karar alınmıştır. Ancak, İsrail’in uluslararası hukuka aykırı olduğu belirtilen fiillerinin sürdüğü,[12] buna karşılık Birleşmiş Milletler ’in bu eylemleri önlemeye yönelik etkili bir mekanizmanın işletmediği, İsrail’in eylemlerine devam etmesi sebebiyle rahatlıkla iddia edilebilmektedir.

1985–1990 yılları arasında Geçerlilik Komitesi’ne, İsrail delegasyonunun yetkisinin sorgulanmasına ilişkin çeşitli başvurular yapılmış, ancak her defasında İsrail’in yetki belgeleri geçerli kabul edilmiştir.[13] Bununla birlikte, bu durum söz konusu taleplerin yeniden gündeme getirilemeyeceği anlamına gelmemektedir.

1988 yılında 78 devlet[14](“International Recognition,” t.y.) tarafından tanınan Filistin Devleti, günümüzde eylül ayı itibariyle 156 devlet[15](Les Décodeurs, 2025) tarafından tanınmaktadır. Filistin’in devlet olarak tanınması yönündeki bu artık, varlığını uluslararası toplumda meşrulaştırmakta, kendisini ve varlık çabası yönünde attığı adımları destekleyenlerin sayısını arttırmaktadır. Bu durum, doğası gereği siyasi bir örgüt olan BM’de Filistin lehine atılacak bir adım olan, İsrail delegasyonunun kabul edilmemesi noktasında yapılacak bir talebin olumlu sonuçlanması ihtimalini ciddi seviyede arttırmaktadır.



Kaynakça

International Court of Justice. (1986). Military and Paramilitary Activities in and against Nicaragua (Nicaragua v. United States of America) (Judgment of 27 June 1986), ICJ Reports 1986, p. 90-91. Erişim adresi: https://www.icj-cij.org/en/case/70

International recognition of Palestine. (t.y.). Wikipedia'da. Erişim tarihi 21 Ekim 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/International_recognition_of_Palestine

Les Décodeurs. (2025, 23 Eylül). Map: The countries that recognize a Palestinian state. Le Monde. https://www.lemonde.fr/en/les-decodeurs/article/2025/09/23/map-the-countries-that-recognize-a-palestinian-state_6745654_8.html

Duran, H. (2002). Birleşmiş milletler ve barışın korunması, Sosyal Bilimler Dergisi, 4(1) 123-138.

United Nations General Assembly. (t.y.). Credentials, Rules of Procedure | UN General Assembly. Erişim tarihi 21 Ekim 2025, https://www.un.org/en/ga/about/ropga/credentials.shtml

New Zealand Ministry of Foreign Affairs and Trade. (2025). United Nations Handbook 2025–26. Wellington, New Zealand: New Zealand Ministry of Foreign Affairs and Trade.

Birleşmiş Milletler Anlaşması. (1945). https://www.un.org/en/about-us/un-charter/full-text

Birleşmiş Milletler. (1986). Middle East. İçinde Yearbook of the United Nations, 1986 (Cilt 40, Bölüm 9). Erişim adresi: https://cdn.un.org/unyearbook/yun/chapter_pdf/1986YUN/1986_P1_SEC1_CH9.pdf

United Nations General Assembly. (1947). A/RES/181 (II): Future government of Palestine.

United Nations General Assembly. (1948). A/RES/194 (III): Palestine—Progress Report of the United Nations Mediator.

United Nations General Assembly. (1962). A/RES/1761 (XVII): The policies of apartheid of the Government of the Republic of South Africa.

United Nations General Assembly. (1968). A/RES/2396 (XXIII): The policies of apartheid of the Government of South Africa.

United Nations General Assembly. (2017). A/RES/ES-10/24: Status of Jerusalem (Tenth Emergency Special Session).

United Nations. (1985). A/40/747: Question of Palestine: Letter dated 14 October 1985 from the Chairman of the Committee on the Exercise of the Inalienable Rights of the Palestinian People to the Secretary-General.

United Nations. (1985). A/40/752: Credentials of representatives to the fortieth session of the General Assembly: Letter dated 15 October 1985 from the representatives of Algeria, Bahrain, Democratic Yemen, Djibouti, Iraq, Jordan, Kuwait, Libyan Arab Jamahiriya, Mauritania, Morocco, Oman, Saudi Arabia, Sudan, Tunisia, United Arab Emirates and Yemen.

United Nations. (1985). A/40/775: The situation in the Middle East: Report of the Secretary-General.

United Nations General Assembly. (1985). A/40/PV.37: Provisional Verbatim Record of the 37th Plenary Meeting of the 40th Session.

United Nations. (1986). A/41/727: Question of Palestine: Report of the Special Committee to Investigate Israeli Practices Affecting the Human Rights of the Population of the Occupied Territories.

United Nations. (1987). A/42/647: Measures to prevent international terrorism which endangers or takes innocent human lives or jeopardizes fundamental freedoms, and study of the underlying causes of those forms of terrorism and acts of violence which lie in misery, frustration, grievance and despair and which cause some people to sacrifice human lives, including their own, in an attempt to effect radical changes: Report of the Secretary-General.

United Nations. (1988). A/43/722: Policies of apartheid of the Government of South Africa: Report of the Special Political Committee.

United Nations. (1989). A/44/644: Report of the Economic and Social Council.

United Nations Security Council. (1968). S/RES/252: Question of Jerusalem.

United Nations Security Council. (1971). S/RES/298: Question of Jerusalem.

United Nations Security Council. (1977). S/RES/418: Mandatory arms embargo against South Africa.

United Nations Security Council. (1977). S/RES/421: Committee to supervise the embargo established by resolution 418 (1977).

United Nations Security Council. (1980). S/RES/465: Settlements in the Arab territories occupied since 1967.

United Nations Security Council. (1984). S/RES/554: Question of South Africa.

United Nations Security Council. (2016). S/RES/2334: Settlements in the occupied Palestinian territory.

United Nations Security Council. (2024). S/RES/2735: Proposal for a comprehensive, three-phase deal to bring about a ceasefire in Gaza, release of hostages and increase of humanitarian aid.

Dipnotlar

[1] BM Anlaşmasına göre barış ve güvenliğin korunması noktasında ikincil yetkili olan Genel Kurul, BMGK’de meydana gelen kötü niyetli tıkanık sonucu, Anlaşma metninin yorumlarını genişleterek silahlı kuvvetlerin kullanılmasına kadar güç sahibi olabilmektedir. ‘Barış İçin Birleşme’ kararlarının ilki Kore Savaşı esnasında 377 sayılı BM Genel Kurul kararı tarafından kabul edilmiştir. Duran, H. (2002). Birleşmiş milletler ve barışın korunması, Sosyal Bilimler Dergisi, 4(1) 136.

[2] Kararlardan bazıları: A/RES/2396(XXIII); 1761 (XVII).

[3] Kararlardan bazıları: S_RES_418; S_RES_421; S_RES_554.

[4] United Nations Handbook 2025-2026 26

[5] Nitekim bu yetki yukarıda da belirtildiği üzere BM Güvenlik Konseyi’ne aittir.

[6] Madde 27:
Temsilcilerin yetki belgeleri ve heyet üyelerinin isimleri, mümkünse oturumun açılışından en az bir hafta önce Genel Sekretere sunulmalıdır. Yetki belgeleri, Devlet veya Hükümet Başkanı ya da Dışişleri Bakanı tarafından düzenlenir.

Madde 28:

Her oturumun başında bir Yetki Belgesi Komitesi atanır. Komite, Başkanın önerisi üzerine Genel Kurul tarafından atanan dokuz üyeden oluşur. Komite kendi görevlilerini seçer. Temsilcilerin yetki belgelerini inceler ve gecikmeden rapor verir.

<https://www.un.org/en/ga/about/ropga/credentials.shtml> Erişim Tarihi 21.10.2025.

[7] United Nations General Assembly, 1973, 3151 (XXVIII). Policies of apartheid of the Government of South Africa.

[8] “South Africa's racial policies had repeatedly been condemned by the United Nations, and that country would certainly not have been admitted as a member of the United Nations in 1945 had the policy of apartheid been put into law at the time.”

[9] Military and Paramilitary Activities in and against Nicaragua (Nicaragua v. United States of America)

Judgement of 27 June 1986 paragph 190.

[10] Bu kararlardan bazıları: A/RES/181 (II); A/RES/194 (III); A/RES/ES-10/24

[11] Bu kararlardan bazıları: S/RES/252; S/RES/298; S/RES/465; S/RES/2334; S/RES/2735.

[12] Nitekim yukarıda verilen bazı kararlar 2025 senesindedir.

[13] Süreçle ilgili bazı belgeler: A/40/752; A/40/775; A/40/747; A/41/727; A/40/PV.37; A/42/647; A/43/722; A/44/644. Daha ayrıntılı bilgi için <https://cdn.un.org/unyearbook/yun/chapter_pdf/1986YUN/1986_P1_SEC1_CH9.pdf> Erişim Tarihi 21.10.2025

[14] <https://en.wikipedia.org/wiki/International_recognition_of_Palestine> Erişim Tarihi: 21.10.2025

[15] <https://www.lemonde.fr/en/les-decodeurs/article/2025/09/23/map-the-countries-that-recognize-a-palestinian-state_6745654_8.html>  Erişim Tarihi: 21.10.2025