Bu çalışmada, Kuzey Makedonya’da özellikle genç nüfusun Batı Avrupa’ya yönelik artan beyin göçü olgusu ele alınıyor. Siyasal ve ekonomik istikrarsızlık, sınırlı kariyer olanakları ve geleceğe dair belirsizlikler, gençleri ülkeden ayrılmaya zorlayan temel etkenler arasında öne çıkıyor. Öte yandan, Almanya başta olmak üzere Batı Avrupa ülkeleri, eğitim ve istihdamda sundukları fırsatlarla cazibe merkezi hâline geliyor. Bu dinamikler içinde şekillenen göç hareketi, ülkenin sosyoekonomik yapısını nasıl dönüştürüyor?

Kuzey Makedonya Cumhuriyeti, dünyada en fazla beyin göçü veren ülkeler arasında ilk sıralarda yer almaktadır. 1991 yılında bağımsızlığını kazanan Kuzey Makedonya, yirmi yılı aşkın süredir durdurulamayan ve her yıl artış gösteren bir  beyin göçü süreci ile karşı karşıya. Özellikle 18-35 yaş arasındaki genç nüfusun yoğun olarak göç ettiği ülke, dünya genelinde en fazla beyin göçü veren ilk 40 ülke arasındayken Avrupa’da ilk 5, Balkanlar’da ise ilk 3 içinde bulunmaktadır. Dolayısıyla bu durum akademik, ekonomik ve siyasi alanlarda ciddi tartışmalara yol açmıştır.

Tablo 1. Küresel Ekonomi Beyin Göçü Endeksine göre Balkan Ülkelerinin Beyin Göçü Endeks Puanları

Kaynak: The Global Economy, 2025

Tabloda görüldüğü üzere birinci sırada Arnavutluk, ikinci sırada Bosna Hersek ve üçüncü sırada Kuzey Makedonya 6.5 endeks puanı ile Balkan ülkelerinden en çok beyin göçü veren ülkeler arasındadır.  3. Sırada yer almakatadır. Kuzey Makedonya’dan sonra sırasıyla Hırvatistan, Romanya, Bulgaristan ve Yunanistan ülkeleri yer almkatdır. Açıklanan rakamlarda Kosova ülkesi için veri analizi olmadığı için tabloda yer verilmemiştir. Tabloda görüldüğü üzere, Balkan ülkeleri arasında en fazla beyin göçü veren ülkeler sıralamasında Arnavutluk birinci, Bosna Hersek ikinci, Kuzey Makedonya ise 6.5 endeks puanı ile üçüncü sırada yer almaktadır. Kuzey Makedonya’yı sırasıyla Hırvatistan, Romanya, Bulgaristan ve Yunanistan takip etmektedir. Kosova'ya dair veri analizi bulunmadığından, açıklanan tabloda bu ülkeye yer verilmemiştir.

Dünya Bankasına göre, Kuzey Makedonya’da yüksek vasıflı kişilerin neredeyse yüzde 40'ı ülkeyi terk etmiş durumda (2025). Aynı zamanda Uluslararası Göç Örgütü'nün (IOM) 2021 raporu da Kuzey Makedonya’nın dünyada en fazla göç veren ilk 20 ülke arasında yer aldığını göstermektedir.Bu da ülkenin büyük bir yetenek kaybı ile karşı karşıya olduğunu açıkça ortaya koymaktadır.

Kuzey Makedonya, bağımsızlığını kazandığından bu yana Batı Avrupa’ya  her kesimden, hem vasıflı hem vasıfsız göçmen göndermektedir.  Ancak her yıl yaklaşık 2.500 yüksek eğitimli profesyonelin göç etmesi ülke için endişe verici olup, yüz milyonlarca avroluk zarara yol açmaktadır. Özellikle son yıllarda 1200’den fazla doktorun göç etmesi, sağlık sektöründe ciddi bir doktor sıkıntısına neden olmuştur.

AB üyeliğine aday ülke olan Kuzey Makedonya, beyin göçüne karşı verdiği mücadeleyi kaybetmektedir. Eurostat verilerine göre, Kuzey Makedonya'nın toplam nüfusunun yaklaşık yüzde 10'una denk gelen en az 200 bin kişi son yirmi yılda diğer Avrupa ülkelerine göç etmiştir. Kuzey Makedonya vatandaşlarının göç ettiği hedef ülkeler arasında Batı AB üye ülkelerinden en çok Almanya, ardından İtalya ve Avusturya  yer almaktadır. Almanya’nın birinci sırada olmasının sebebi nitelikli iş gücünü kapamak amacıyla uygulamaya koyduğu göç yasasıdır. Bu yasa ile Balkanlar’dan gelen işgücüne kolaylık sağlanacağı da açıklanmıştır.

Yüksek eğitimli personelin ülkeden ayrılması, ülke ekonomisi ve toplum üzerinde potansiyel etkiler yaratmaktadır. Ancak, beyin göçünün Kuzey Makedonya'da yarattığı olumsuz etkilerin önüne geçilmesi amacıyla son 5 yılda herhangi bir stratejik plan geliştirilmemiştir.

Son yıllarda uluslararası kuruluşlardan ve ev sahibi ülkelerden alınan verilere göre, yurtdışında yaşayan Kuzey Makedonya vatandaşlarının sayısı gözle görülür şekilde artmaktadır. Yüksek eğitimli personelin ülkeden ayrılması, ülke ekonomisi ve toplum üzerinde potansiyel etkiler yaratmaktadır. Ancak, beyin göçünün Kuzey Makedonya'da yarattığı olumsuz etkilerin önüne geçilmesi amacıyla son 5 yılda herhangi bir stratejik plan geliştirilmemiştir. Aktif bir stratejik planın olmaması ise endişeleri daha da artırmaktadır. Beyin göçünün önüne geçilebilmesine yönelik geliştirilenen son strateji, 2013-2020 yıllarını kapsayan “Yüksek Eğitimli ve Profesyonel Elemanlarla Ağ Oluşturma ve İşbirliği Ulusal Stratejisi”dir. Ancak bu stratejinin de beyin göçünde çok etkili olduğu söylenemez.

Kuzey Makedonya’da portalb.mk isimli bir haber sitesinde 5-25 Ağustos 2024 tarihleri arasında15-35 yaş grubunda olan gençlere yönelik bir anket yapılmıştır. Ankete 85’i erkek, 49’u kadın olmak üzere toplamda 134 kişi katılmıştır. Bu 134 kişiden 22’si ülkeyi terk ederken, Kuzey Makedonya’da olan 112 kişiden 67’si ülkeyi terk etmeyi planlamaktadır. Katılımcıların yarısı, ekonomik ve mali nedenlerle, diğer yarısı ise daha iyi bir yaşam standardı için ülkeyi terk etmeyi düşündüğünü ifade etmiştir (Ramadani, 2024). Uluslararası Göç Örgütü'nün (IOM) "Kuzey Makedonya Cumhuriyeti'nde Göç, Ülke Profili 2021" raporunda da Kuzey Makedonya’dan gençlerin göçü sorununa dikkat çekmektedir (IOM, 2021).

Tablo 2: Kuzey Makedonya’da yıllara göre 18-34 yaşları arasında Batı Avrupa’ya Göç Sayıları

Kaynak: Ramadani, 2025

Tablo 2’deki göstergeler ülkenin ciddi bir sorunla karşı karşıya olduğunu göstermektedir. Dahası,bununla nasıl başa çıkılacağına dair güncel bir strateji bulunmuyor ve şu ana kadar yapılan çabalardan da etkili bir sonuç alınamamıştır.  Bakıldığında 2014 yılında ülkeden göç eden sayısı 239 iken 2015 yılında bu rakam 302’ye çıkmıştır. 2016 yılında ise sayı azalmaya başlayıp 2017 ve 2018 yıllarında en düşük seviyeye ulaşmış ve o tarihten bu yana göç edenlerin sayısı 5-6  katına çıkmıştır. Ancak raporda, İçişleri Bakanlığı'nın yasal yükümlülüklerini yerine getirmedikleri için ülkeyi terk eden vatandaşların sayısına dair net bir veriye sahip olmadığı, kayıt yaptırmayan vatandaşları cezalandırma yetkisinin de bulunmadığı, dolayısıyla uluslararası kuruluşların verilerinin Kuzey Makedonya istatistik kurumundan daha güvenilir olduğu yönünde genel bir değerlendirme yapıldığı belirtilmiştir. Veriler farklı kaynaklardan gelse ve farklı kriterlere göre ölçülse de sonuç değişmemektedir; ülkeyi terk eden vatandaşların sayısı her yıl dramatik bir şekilde artmaktadır. Durdurulamayan beyin göçünün, ülkenin demografik ve sosyo ekonomik kalkınması üzerinde son derece olumsuz etkileri bulunmaktadır.

Durdurulamayan beyin göçünün, ülkenin demografik ve sosyo ekonomik kalkınması üzerinde son derece olumsuz etkileri bulunmaktadır.

Beyin Göçünün Kuzey Makedonya’nın Sosyo-Ekonomik Durumuna Etkisi

Son yıllarda yüksek eğitimli personelin ülkeden göç etmesi sonucunda ülke ekonomisinde ve toplumun tamamında potansiyel etkiler yaratmaktadır. Genç bilim insanlarının ülkeyi terk etmesi işgücünün niteliğinde değişiklikler ve beşeri sermaye düzeyinde azalma anlamına gelmektedir. Bu durum, ülkenin ekonomik kalkınması ve bilimsel araştırma faaliyeti alanında derin izler bırakmaktadır. Özellikle çok sayıda genç doktorun Batı Avrupa’ya göç etmesi, sağlık sektöründe ciddi sıkıntılar ortaya çıkarmaktadır. Tüm bunlar Makedonya işgücü piyasasında rekabet gücünün azalmasına yol açarken, aynı zamanda nüfusun yaşlanması gibi demografik sonuçlara da yol açmaktadır.

Avrupa Komisyonu, 2022 yılına ait AB üyeliği sürecindeki reform ilerlemesine ilişkin raporunda, ülkedeki işgücü piyasasının ivme kaybettiğine ve işgücünün ülkeyi terk etmesinin daha belirgin hale geldiğine dikkat çekmiştir. Beyin göçünün son yıllarda ivme kazanmasıyla birlikte sektörlerin iyileştirilememesi, yeni işlerin yaratılamaması, inovasyonun yapılamaması ve rekabet gücüyle istihdam büyümesinin artırılamaması, Makedonya ekonomisinin son on yılda karşı karşıya kaldığı en büyük sorunlardır (stat.gov.mk, 2025).

Kuzey Makedonya’da Beyin Göçüne Yol açan İtici ve Çekici Faktörler

Günümüze kadar Kuzey Makedonya’dan beyin göçüne yönelik tüm araştırma türlerinde gerek anketlerle gerek mülakat yoluyla gerekse de farklı analizlerle benzer itici ve çekici faktörlerin ortaya çıktığını söyleyebiliriz. Toparlamak gerekirse Kuzey Makedonya’nın en önemli beyin göçü sorunu olan genç işsizlik sorunudur, diğer itici güçleri ise; devletin genç istihdamın arttırılmasında devlet politikaların yetersiz oluşu, diğer taraftan ekonomik istikrarsızlık, nitelikli elemanların istihdam edilememesi ve bu nitelikli elemanların mesleklerinde ilerleme fırsatlarının olmamasıdır. Kuzey Makedonya’nın nitelikli işgücüne düşük ücret politikası da uyguladığı için Batı Avrupa’yı tercih etmektedirler. Düşük gelirlerle doğal olarak ile gelecek endişesi yaşamaktadırlar. Eğitim kalitesinin düşüklüğü, eğitimde fırsat eşitsizliklerin olması, diğer taraftan siyası istikrasızlık itici güçlerin en önemli faktörleri olduğu söylenebilir.  

Batı Avrupa’nın Kuzey Makedonya’nın çekici güçlerine karşı en önemlileri arasında, daha yüksek maaşlar, daha kaliteli yaşam standardı, eğitimde fırsat eşitliği, inovasyon ve yeniliklere açık ve teknolojik gelişmelerin yüksek seviyede olması, buna bağlı olarak mesleki ilerlememelerin çok daha iyi şartlarda yapılması olarak sıralanabilir.

Kuzey Makedonya’nın Beyin Göçüne Karşı Аlması Gereken Tedbirler

Kuzey Makedonya’dan Batı Avrupa’ya beyin göçünün, ülkenin sosyo-ekonomik kalkınması ve demografik yapısındaki olumsuz etkileri göz önünde bulundurulduğunda, kalıcı göçü azaltmaya ve önüne geçmeye yönelik tedbirlerin ivedilikle alınması gerekmektedir. Öncellikle devletin beyin göçüne karşı kapsamlı bir strateji geliştirmesi vegöç konusunda sistematik ve sürekli bir veri toplama yöntemi oluşturması elzemdir. Bu veriler analiz edildikten sonra, öncelikli destek alanlarının belirlenmesi önerilmektedir.

Diğer taraftan eğitim alanında Kamu üniversiteleri ve fakültelerinin, özel sektör ile öğrencileri buluşturmak amacıyla planlanan faaliyetlerin hayata geçirilmesi için finansal kaynak tahsis ederek Kariyer Merkezlerinin işlevselliğini artırmaları önerilmektedir. Eğitim alanında ise kamu üniversiteleri ve fakültelerin, özel sektör ile öğrencileri buluşturacak programları hayata geçirmesi ve bu süreçte finansal kaynak tahsis ederek kariyer merkezlerinin işlevselliğini artırması önem arz etmektedir. Alınması gereken tedbirler arasında en önemlileri; gençlerin karar alma süreçlerine dahil edilmesi ve potansiyellerinin değerlendirilmesi, kariyer gelişimlerinin ve iş kurmalarının desteklenmesi, idarenin işlerinin dijitalleştirilmesi ve iyileştirilmesi, yasaların ayrım gözetmeksizin uygulanması ve toplumun her düzeyinde yolsuzluğun ortadan kaldırılmasıdır.

Ülkenin en büyük sorunlarından biri olan beyin göçüne yönelik, yüksek vasıflı kişilerin yer aldığı bir ağ veya veri tabanının bulunmaması, ayrıca yüksek eğitimli personelin göçüyle ilgili kapsamlı bir durum analizinin yapılmaması önemli bir eksikliktir. 

Sonuç

Bu çalışmada Kuzey Makedonya’dan Batı Avrupa’ya beyin göçü olgusunun boyutları ve ülkedeki olumsuz etkilerinin ortaya konulması amaçlanmıştır. Ancak ülkenin en büyük sorunlarından olan beyin göçü hareketine yönelik, yüksek vasıflı kişilerin yer aldığı bir ağ veya veri tabanının bulunmaması ve yüksek eğitimli personelin göçüyle ilgili durum analizinin, göçmenlerin sayısı, eğitim profili, yaş profili ve göç nedenlerinin ele alınmaması nedeniyle Kuzey Makedonya Cumhuriyetin’de Beyin göçün izlenmesi ve yönetilmesi için işlevsel bir sistem olmayışı, bu konudaki çalışmaları oldukça zor hale getirmektedir. Elde edilen veriler Uluslararası kuruluşların raporlarından alınmaktadır.  Ancak, ülkenin en büyük sorunlarından biri olan beyin göçüne yönelik, yüksek vasıflı kişilerin yer aldığı bir ağ veya veri tabanının bulunmaması, ayrıca yüksek eğitimli personelin göçüyle ilgili kapsamlı bir durum analizinin yapılmaması önemli bir eksikliktir. Göçmenlerin sayısı, eğitim ve yaş profili ile göç nedenlerinin ele alınmaması, Kuzey Makedonya’da entelektüel göçün izlenmesi ve yönetilmesi için işlevsel bir sistemin olmayışına yol açmakta ve bu alandaki çalışmaları oldukça zorlaştırmaktadır. Mevcut veriler ise büyük ölçüde uluslararası kuruluşların raporlarına dayanmaktadır.

Kuzey Makedonya, yaklaşık 2 milyonluk nüfusa sahip bir ülkedir. Bağımsızlığından bu yana, özellikle son yirmi yılda, yüksek vasıflı gençlerin ülkeyi terk etmesi sonucu beyin göçü olgusu ülkede en önemli sorunlar arasında yer almıştır. Nitekim yapılan araştırmalar, vasıflı gençlerin en çok Batı Avrupa ülkelerine ve bu ülkelerden de Almanya’ya göç ettiğini göstermektedir. . Bunun en büyük sebebi Almanya’nın uygulamaya koyduğu göç yasasıdır. Bu yasa ile Almanya Balkanlar’dan gidenlere bürokratik işlerde kolaylık sağlayacağını açıklamıştır. Neticede, beyin göçü olgusunun Kuzey Makedonya’ya en büyük olumsuz etkisi sosyo-ekonomik ve demografik açıdan olmuştur. Bu bağlamda, yüksek nitelikli insan gücü kaybının önüne geçilmesi ve bu insan gücünün ülkede tutulması için gençlere yönelik özellikle ekonomi ve eğitim alanında yapıcı tedbirler alınması gerekmektedir.

Kaynakça

Kalinski, V. (2024). Одливот на мозоци чини стотици милиони евра, државата спие. https://www.slobodnaevropa.mk/a/iseluvanje-mladi-revizor/33020240.html adresinden erişildi.

Kuzey Makedonya Ülkesinde Göçler: Ülke Profili. (2021). Üsküp: IOM.
https://mvr.gov.mk/Upload/Editor_Upload/Resolution%20on%20Migration%20Policy%20of%20The%20Republic%20of%20North%20Macedonia.pdf adresinden erişildi.

Миграциите во Република Северна Македонија ПРОФИЛ НА ЗЕМЈАТА. (2021). Üsküp: IOM.

Младите си одат Од Северна Македонија. (2024). https://meta.mk/mladite-si-odat-od-severna-makedonija-vo-ovaa-zemja-ne-zhiveeme-tuku-prezhivuvame/ adresinden erişildi.

Ramadani, A. (2024). Rinia ia mbyll derën Maqedonisë së Veriut. PORTALB. https://portalb.mk/rinia-ia-mbyll-deren-maqedonise-se-veriut-ne-kete-vend-nuk-jetojme-por-mbijetojme/ adresinden erişildi.

Ramadani, A. (2025, Şubat 20). Rinia ia mbyll derën Maqedonisë së Veriut: Në këtë vend nuk jetojmë, por mbijetojmë. Portalb.mk. https://portalb.mk/rinia-ia-mbyll-deren-maqedonise-se-veriut-ne-kete-vend-nuk-jetojme-por-mbijetojme/

stat.gov.mk. (2025, Şubat 25). Република Северна Македонија Државен Завод за Статистика: https://www.stat.gov.mk/Zanas.aspx?id=12 adresinden erişildi.

Школуваните бегаат од Државата. (2024). https://pari.com.mk/skoluvanite-begaat-od-drzavata-po-odlivot/ adresinden erişildi.

Северна Македонија на петто место во европа по одлив на таленти. (2024). https://civilmedia.mk/dzr-severna-makedonija-na-petto-mesto-vo-evropa-po-odliv-na-talenti/ adresinden erişildi.

The Global Economy. (2024). http://www.theglobaleconomy.com/rankings/human_flight_brain_drain_index/Europe

World Bank. (2025). Population ages 65 and above, total - North Macedonia.
https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.65UP.TO?locations=MK adresinden erişildi.

Зошто младите Европејци ги напуштаат своите земји? (2025). https://www.vrabotuvanje.com.mk/Vest/34680/Zoshto-mladite-Evropejci-gi-napushtaat-svoite-zemji-Makedonija-ima-edno-od-najvisokite-nivoa-na-odliv-na-mozoci-vo-svetot/2/ adresinden erişildi.